Болмаса, артық салмақпен күресіп жүрген шығарсың?
Артық шоколад жеп қоймас үшін, өзіңді сүйреп спортзалға апару үшін де дисциплина керек. Мүмкін, темекіні тастағың келетін шығар? Таңертең жаттығу жасауды әдетке айналдыра алмай жүрген боларсың? Келесі дүйсенбіден бастаймын, жаңа жылдан бастаймын дегеннің бәрі – жай ғана сылтау. Саған керегі дисциплина ғана.
Дисциплинаның негізі – әрекетті әдетке айналдыру. Бір нәрсе әдетке айналғанда, ол «ұнайды, ұнамайды», «істегім келеді, келмейді» деген категориядан шығып кетеді. Ол жай ғана әдетке айналады.
Психолог Терри Коул Виттакер айтады: кез келген әрекеттің әдетке айналуы үшін үш апта уақыт керек. Жиырма бір күннен кейін ол автоматты түрде істелетін болады.
Темірдей тәртіпке үйрену үшін, өзіңнің нашар әдетіңнің зардабын анықтауың керек. Дисциплинаның керектігін, оның зардабын бағаламайынша түсінбейсің. Оның бірден-бір оңай жолы – тізім жасауды үйрену.
ТІЗІМНІҢ «ҚҰДІРЕТІ». Мысалы, сен ақшаны көп жұмсайтын адамсың делік. Онда сатып алған заттарыңның бәрін ерінбей тізіп отыруды әдетке айналдыр. Бір апта, бір ай, бір жыл бойы жасаған тізімге қарағанда, қанша ақшаны қажет емес заттарға жұмсағаныңды білетін боласың. Болмаса қанша тәтті жегеніңді тізіп отыр. Қанша калорияны артық тұтынып қойғаныңды, қанша қантпен ағзаңды улағаныңды есептеу оңай болады. Үздіксіз жалғасқан тізімдердің арқасында адам кішкентай әрекетін үлкенірек контексте көре алады және сәйкесінше, оның нәтижелерін де бағалай алады.
Мысалы, қазір танымал бола бастаған «кроссфит» деген қозғалыс бар. Белгілі бір уақыт үзігінде адамдар қандай физикалық жаттығулар жасағанын тізіп отырады.
Онысы басқаларға да көрініп тұратындықтан, адам өзін-өзі шыңдауға, кешегісінен бүгін артық болуға тырысады. Бұл – басқамен емес, алдымен өзіңмен жарысу. Әрбір кішкентай жеңіс адамның бойындағы эндорфинді көтеріп жібереді. Егер жиі-жиі осы эндорфиннің көтерілгенін сезінсең, оған бой үйретіп қаласың. Келесі кішкентай жеңіске бейсаналы түрде ұмтыласың.
Бұл және бүгін ойлап тапқан әдіс емес. Ежелгі грек философтары «һupomnemata» деп аталатын журнал жүргізіп отыратын болған. «Бүгін қандай жамандықтан өзімді сақтадым? Бүгін қандай жақсылық жасадым?» деп есеп берудің арқасында, өздері сіңірген философиялық ойлардың өмірде де пайдаланылып жатқанын қадағалайды екен.
«Как работать по 4 часа в неделю, не торча в офисе от звонка до звонка» (The 4Hour WorkWeek) кітабының авторы, америкалық шешен және бизнес кеңесші Тимоти Феррис – өзін бақылаудың сөзсіз чемпионы. Ол өзін лайфхакер деп атайды: барынша аз күш жұмсап, дене салмағын қалпында сақтауды мақсат етеді. Он сегіз жасынан өз нәтижелерін тіркей бастайды. Соның арқасында қандай режимде ол жақсырақ ұйықтайды, жақсырақ тынығады, азырақ ауырады, тезірек жазылады… соның бәрін анықтай алатын деңгейге жетті. Мұндағы идея – өзіңді тану және өзіңді тану бойынша сарапшыға айналу.
Мүмкін, сенің негативке байланып қалатын әдетің бар шығар. Жюль Еванс «Өмірге арналған философия» (Philosophy for Life and other Dangerous situations) деген кітабында «Ризалық күнделігі» деп атайтын күнделік жүргізуді ұсынады. Бұл өмірдің қараңғы жақтарын көруге бейім жандарға өзін өзгертуге тамаша мүмкіндік дейді ол. Мысалы, Марк Аврелий екі мың жыл бұрын «Медитация» деген кітап жазды. Онысы тек қана күн сайынғы алғыс еді. Қазіргі смартфондарда көңіл күйіңді, ішімдік пайдалануыңды, ұйықтауыңды, диетаңды, физикалық жаттығуларыңды, шығыстарың мен кірістеріңді, қысқасы өміріңнің кез келген аспектісін тізіп отыратын қосымшалар толып жатыр. Өз әдеттерің мен эмоцияларыңды тізіп отыру, өз өзіңе есеп беруге және өзіңді тәртіпке салуға көмектесетін жақсы құрал дер едім.
Және әрине, жеңістерді де тізіп отыру керек. Темекі шекпеуге шешім қабылдадың ба, оны атап өт. Күн сайын. Қанша уақыт темекісіз өмір сүрсең, соншалықты өзіңе деген бағаң артады. Грек философы Эпиктет кез келген жаман әдеттен арылу үшін отыз күн керек деген. Тізім, жасауға күніне ұйқыға кетерде уақыт бөл. Қажет болса, телефонға ескертпе орнат. Бірақ тізім жасамайынша, ұйқыға кетпе. Сократ айтқан: «Қандай ас ішіп, қандай жаттығу жасағанын үнемі қадағалап жүретін адамға дәргердің керегі жоқ». Қысқасы, тізім жасау өзіңді жетілдіру жолында жүйелі қадағалаудың құралы бола алады.