Literaturo: Wüster: Esperantologiaj principoj (E-Germana Vortaro). Neergard: Fremdvortoj en E. Tie oni trovas ankaŭ bibliografian liston. KALOCSAY.
Esperanto por Infanoj. De G.Q. Solomon. 1930, 69 p. Lernilo kun multaj ilustraĵoj, uzebla de ĉiu ajn naciano.
Esperanto-Praktiko. Tuj post la mondmilito F. Ellersiek povis efektivigi planon, kiun li jam havis antaŭ la milito, nome; eldoni gazeton «EP» por beletristiko kaj pliperfektigo. De jan. /febr. 1919-nov./ dec. 1921 EP aperis monate en E kaj germ. lingvoj kaj enhavis krom lingvaj demandoj kaj literaturo ankaŭ ekzercojn en germ.-lingvo kaj E; formato 23×15, 16–24 p. De jan.1923 ĝi fariĝis int. gazeto kun formato 24×17. Pro la malfavora ekonomia situacio EP de okt. 1923 fariĝis parto en Germana E-isto. En jan. 1927 EP fariĝis denove memstara, formato ĝis dec. 1928: 24×17 kaj de jan. 1929-dec. 1931: 22×14; paĝnombro: 1927–31: 16–20. P. TARNOW.
Espero Katolika. Organo de IKUE, la plej malnova E-gazeto aperanta ĝis hodiaŭ Fondinto: pastro Emil Peitler, Tours (Franc.), kiu la unuan n-ron eldonis okt. 1903 kaj estis la animo de la gazeto ĝis 1908. Poste red. estis ĝis 1911 Claudius Colas, Paris. De 1911–23 red. J. Smulders Holando. (en 19H21 F. Meŝtan, Wien), 1924–32 G. Ramboux, Paris, de 1932 Font Giralt, Hispanujo. Formato nuna 27×18, paĝonombro varia. Jam en la 1-a n-ro estis alvoko akcentita: «For la neŭtralismon!» kaj EK restis ĉiam konscia, eĉ ofte «militanta» defendanto de la katolika dogmaro kaj eklezio. EK aperis ĉiam kun la aprobo de la ekleziaj
aŭtoritatoj kaj akiris triro trifoje apostolan benon de la papo.
v. detalan historion en la jubilea n-ro de EK, 1928.
Esprimo de Sentoj en Eaperanto. Verkis Privat. Resumo de kurso farita ĉe la Universitato de Ĝenevo dum 1929 kaj 1930, 1931, 67 p. «La enkonduka parto pritraktas la gramatikan skeleton de E kompare al la »naturaj« lingvoj. La ĉefa parto: mikroskopa kaj sprita analizo de nia lingvo uzata en la vivo, precipe serĉante la esprimmanierojn de l’ sentoj.» (Totsche, LM, 1931, p: 159.)
Esselin (eslen) Albert, franco, emerita prefekteja konsilisto. Nask. 26 okt. 1860 en Ecajeul (apud Caen). Fondis grupojn kaj propagandis en diversaj urboj. Verkis: Traduko et D’ Estournelles de Constant: Limigo de l’armadoj, 1907. Grammaire et Syntaxe d’E, 1908. Unu el la kvar aŭtoroj de la fama Plena Vortaro de E (v.) LK de 1929.
Esteban (estevan) Manuel, hispano. Mortis. Estis prez. de HSPE. Kuntradukanto de la H. ŝlosilo, verkis broŝurojn.
Essigman Stanislaw, polo, dentkuracisto. Nask. en 1868 en Warszawa. Multjara del. de UEA. Agema E-isto en lokaj aferoj. Prez. de la Postkongreso en Warszawa,1927. Prezidis la solenan malkovron de la Z-monumento (sur la tombo).
Estona Antologio. I. parto. 1932. 136 p. «Bonelektitaj literaturaĵoj de la estonaj poetoj el la unua periodo. 16 personoj partoprenis la traduklaborojn. La rezulto de la plej zorgeme kaj plej konscience faritaj laboroj estas brila. Polurita, brilpura lingvo, klasike Z-a.» (Butin, HDE, 1933, n-ro 8.)
Estonta Eduko. De Ad. Ferriere, el la franca trad. Danneii,. 1929, 72 p. «Estas detale pritraktata la nova, puraera lernejo, kie mem la infano serĉas la vojon de sia evoluo laŭ la preskaŭ nesentebla, prudenta direktado de la instruisto.» Szilágyi, LM, 1931, p. 126.)
Estonujo. Antaŭ ol E penetris Estonujon, ekzistis tie movadeto por Volapük: aperis 2–3 lerniloj por estonoj, propagandis Tartua univ prof. von Oettingen, ĵurnalisto A. Grenzstein, J. Leppik.
La unuajn E pionirojn varbis reklamoj en estonaj gazetoj kaj prop-iloj disvastigitaj de la Peterburga E Societo «Espero» (fond. 1892). Villem Vaher, Hermann Stahlberg, Jaan Tenisson estis tiel varbitaj. La komencon de memstara estona E movado signas la apero de la unua E lernilo estona kiel aldono al la populara ĵurnalo «Postimees» (1893). Ĝia vortaro E-Estona estis en 1895 represita en Nürnberg. Duan lernolibron estonan aperigis en 1899 H. Stahlberg. Dume en Narva jam en 1896 ekzistas grupo da E-istoj. Vera movado ekestas tie, kiam J. Tenisson en 1901 fervorege varbas, agitas, instruas pri la nova lingvo. Tiam J.A. Rahamagi aperas en Tallinn sur la scenejo kun gazetartikoloj, lernolibroj. Kune kun F. Krass kaj f-ino Marta Reichenbachen 1907 li fondas la unuan estonan E societon. J.A. Rahamagi aperigas kune kun kelkaj fervoruloj en 1907 hektografitan, en 1908 presitan E gazeton Estlanda E-isto. Fondiĝas privata E klubo en Parnu, oficialaj societoj en Narva (1911) kaj Tartu (1914). La «malvasthorizonta» rusa polico ĵaluze ekatentis la novan movadon, kiam ekde 1907 komenciĝis intensa propagando per ekspozicioj, eldono de E-aĵoj, aranĝado de kursoj de vesperfestoj kaj ekskursoj (al Finnlando, kie okazis amika akcepto de la fratgentaj samideanoj). La pioniroj de E aranĝis eĉ prop. E paroladojn de eksterlandaj E-istoj: de Parrish el Usono (1912) kaj Pitlik el Praha (1913).
Karakteriza trajto de tiu unua estona E movado estas la persista uzado de E en la societa vivo kaj en la intersamideanaj rilatoj. Tio parte estis eĉ nepre necesa, ĉar en Tartu la societo iam havis anojn el 7 nacioj, ĉar Tartu estis universitata, internacia urbo.
La mondmilito parte haltigis la societan vivon, la februara revolucio en 1917 akcelis pli viglan agitadon kaj propagandon, sed ĉion ĉesigis la invado de la germana armeo en 1918. Ĝia foriro en la aŭtuno samjara ebIigis rekomencon de kulturceladoj estonaj jam en libera lando, sur propra teritorio (la Estona Respubliko estas proklamita 24 feb. 1918). La tri nomitaj societoj ekhavis heredantojn: en Tallinn V. Aro, J. Vahtkerl, Helmi Dresen fondas E-istan Unuiĝon «Espero» (1919), kiu transprenas la bibliotekon de la malnova societo kaj al kiu aliĝas pluraj malnovaj agemaj anoj: J. Rosenberg, A. Tippi, T. Ounapuu, M. Tartu k.a. En Tartu UEA-del. Rudolf Blaufeldt kune kun stud. H. Busch funkciigas novan societon (1921), same fondiĝas societoj en Narva (1921), en Haapsalu (1921) kie estas nominda pioniro Joh. Grünthal, del. kaj dumviva membro de UEA, varbinta por E la eldoniston P. Tamwerk, eldonintan diversajn utilajn E librojn; en Valga (1922), Parnu (1930), Vörn (1929), Sindi (1930), Rakvere (1931), Viljandi (1932) kaj aliloke. Tiuj ĉi neŭtralaj societoj estas unuiĝintaj en E-Asocio de Estonio (fondita en 1922). Krome fondiĝis fakaj E societoj aŭ grupoj en diversaj lokoj: junularaj, laboristaj, instruistaj, fervojista, k.a.
Ekde 1921 la estona E-istaro havas daŭrajn interrilatojn kun eksterlandaj E-istoj. Somere de 1921 okazis memorinda vizito de finnaj samideanoj al Tallinn (partoprenis Vilho Setälä, Leo Jalava, A. Sandström k.a.) Poste tiaj vizitoj fariĝis pli oftaj kaj ankaŭ la estonoj kelkfoje ĉeestis karavane la UK-jn.
En 1925 fondiĝis E Instituto (EIE), do la estonaj E-istoj povas de nun ekzameniĝi pri korespondist-, instru-, scienca kapablecoj, ricevante diplomojn rekonatajn ankaŭ de oficialaj instancoj. La ekzamenpostuloj respondas proksimume al tiuj de Germana Instituto en Leipzig. Sed la laborkampo de EIE ŝajnas esti pli vasta, estante dividita en aŭtonomajn sekciojn: lingvan, lingvopedagogian kaj lingvohistorian. La nombro de la ekzamenitoj ĝis 1 aŭg. 1932 estas 318.