Сяргей нічога не адказаў, падышоў да Нэлы, апусціўся на кукішкі, стаў збіраць рэчы ў рукзак.
Маці камячыла куртку ў руках і неяк адразу, быццам успомніўшы нешта надта важнае, заспяшалася:
– От, пайду, бегчы трэба, есці наварыць… Нэлька, слухай брата! Заб’ю, як будзеш уцякаць з надворка! – з пагрозай закончыла яна і паспяшалася ў хату, несучы пад пахай куртку.
Частка 3
Месца пад будан Сяргей выбраў пад купкай вішняў. Сякеру знайшоў, глыбока загнаную ў калодку. Яна ўжо паспела месцамі пакрыцца рудымі плямамі.
“Работнічак”, – злосна падумаў пра прымака, б’ючы па тапарышчу, выганяючы сякеру.
З кучы старога голля – яшчэ ў мінулым годзе ён паабрэзваў сухое сучча з яблынь – выбраць добрых шэсць калкоў не змог. Тады падаўся ў дальні кут сада – там густа раслі слівы-самасейкі. Кожную восень зямля пад імі ўсцілалася дробнымі сіне-чорнымі ягадамі. Іх ніхто не збіраў – несмач, дробныя, ды яшчэ каб сабраць, трэба было добра палазіць у гушчары, рызыкуючы не толькі рукі падрапаць, але і вочы павыколваць. Слівы раслі густа, таму ствалы дрэўцаў цягнуліся вышэй да сонца, былі гонкімі.
Тое, што трэба, Сяргей выглядзеў хутка. Цяжэй было секчы, бо вакол кожнага больш-менш тоўстага ствала густа перлі ўверх маладыя парасткі. Ды і сякерай не размахнуцца як след. Ссек першую сліву, выцягнуў з гушчару пад вішні.
– Во, Нэла, мы сабе дом будаваць будзем! – радасна, са змоўніцкімі ноткамі ў голасе сказаў ён.
Нэла, шырока раскрыўшы і так вялікія свае вачаняты, неадрыўна глядзела на брата.
– Не, ты сядзі, – папярэдзіў Сяргей яе жаданне падысці. – Потым табе работа будзе.
Нэла засталася сядзець.
Высек яшчэ дзве сліўкі – якраз на шэсць калкоў. Потым абсекваў па даўжыні, шукаў скрутак іржавага дроту, які, помніў з мінулага года, павінен быў быць недзе на двары.
– А цяпер дапамагай! – гукнуў ён Нэлу, узяўшы ў рукі два калкі. – Трымаць будзеш.
Нэла радасна падхапілася, тут жа абшчаперыла адзін калок.
– Не спяшайся , не спяшайся, – Сяргей разважліва прыпыніў сястру.
Раптам бліснула ў свядомасці: вось некалі яны з бацькам разам маглі б будаваць будан...
Увагнаў крыху ў зямлю адзін калок, Нэла яго прытрымала. Увагнаў другі, злучыў уверсе канцы, звязаў-скруціў дротам.
– О, пачатак ёсць!
Нэла з захапленнем глядзела на гэтыя калкі і раптам хутка падлезла пад адзін, не адпускаючы яго – быццам зайшла ўжо ў будан.
– Гы-гы-гы! – вырвалася з яе грудзей радаснае.
Сяргей уздрыгнуў. Гэта былі першыя гукі, якія ён пачуў ад Нэлы. Добра, што пачуў ён смех…
Яшчэ дзве пары калкоў звязаных паставілі, потым злучылі папярэчынамі (з той гары тапорніку на двары выбралі лепшае), потым голле меншае пакідалі. Нэла і трымала, і падавала, і цягнула галіны са шчаслівым, ззяючым тварыкам.
– Вось, цяпер пойдзем па сена. Накрыем-пасцелем – будзе нам хата!
У хляве, у куце, ляжалі рэшткі сена. Карову маці даўно не трымала.
Вілы стаялі побач – старыя, з адпаліраваным рукамі дзяржаннем, з тонкімі, кароткімі і вострымі ад доўгай работы зубамі. Сена ўзялося акуратным пластом, Сяргей пацягнуў, узнялося воблака пылу, шыбануў пах старой цвілі, у якім ледзь улоўным быў і тонкі водар сапраўднага сена. Сяргей пацягнуў пласт па двары. Нэла ўхапіла з кучы шматок сена, несла, прыціскаючы аберуч да грудзей. Сяргей стаў абкладваць будан сенам, Нэла зноў пабегла ў хлеў.
Праца захапіла – было прыемна бачыць, як на пустым месцы акрэсліваецца іх будучае месца для начлегу – будан. “Тут нас ніхто не патурбуе,” – думаў Сяргей, падсвядома разумеючы, што “ніхто” – гэта п’яная маці, прымак, яго сябрукі-сабутэльнікі. Яшчэ ў мінулым годзе ён хацеў зрабіць вось такі будан, каб не чуць па вечарах і начах п’янага вэрхалу, брудных мацюкоў, злога крыку. “Няхай хоць падушацца цяпер...”
Заставалася прынесці рэшткі сена, ношкі дзве, каб паслаць на зямлю.
– Куды, куды, зверанё, цягнеш!
Сяргей уздрыгнуў ад крыку. І адразу ўсё зразумеў – прымак зайшоў на надворак і ўбачыў Нэлу, якая несла сваю чарговую ношку.
– Ах ты нямко нямытае! – раздражнёна, са злосцю прадоўжыў прымак. – Хто табе дазволіў ад грушы адыходзіць? Ану – на месца!
Апошнія словы ён выкрыкнуў з загадам, як быццам крычаў на сабаку, які без дазволу зайшоў у хату.
Ён стаяў, рукі як у нежывога боўталіся амаль да каленяў, кашуля, не запраўленая ў штаны, не зашпіленая на гузікі, вісела на яго худых плячах, як на калу.
Уся яго постаць казала не столькі аб раздражнёнасці, колькі аб задавальненні ад улады над маленькай Нэлай. Зарослы шчаціннем твар скрывіўся ад нечага, падобнага на ўсмешку, глыбока запалыя вочы прыжмурыліся, ператварыліся ў дзве шчылінкі.
– На месца! – выгукнуў ён ужо без злосці. – На месца!
Нэла з ахапкам сена спінай адступалася да грушы.
– Зверанё, вяроўчыну перагрызла? – спытаў бы ў самога сябе прымак, хацеў зрабіць крок у напрамку грушы, да якой адступала Нэла, і ў гэты час ён заўважыў Сяргея.
– А, дык гэта ты, шчанюк, адвязаў? – з нейкім радасным здзіўленнем сказаў ён, павярнуўся да Сяргея. – А ну, хадзі сюды, я табе што-нішто патлумачу, калі ты за год забыўся, што мяне трэба слухаць!
Яго, відавочна ж, радавала перспектыва паказаць сваю ўладу над нечым больш значным, чым над гэтым нямым кацянём – Нэлай. Сяргей павольна падыходзіў, не прыпыняючы крок, цягнучы за сабой вілы.
– Сыночак прыехаў! – гукнуў зноў прымак, але насцярожыўся. Сяргей не прамовіў ні слова, ён, як зайшоў з саду на надворак, так і ішоў, не спяшаючыся у бок прымака, гледзячы яму ў вочы.
– О, выцягнуўся, байструк, – прымак плюнуў на зямлю. – Ну, хадзі, фраер, вушы драць буду.
Але ўпэўненасці ў словах не было. Сяргей на самай справе не выглядаў больш хлопчыкам, які мінулым летам уцякаў ад кухталёў гэтага мужчыны.
Сяргей наблізіўся да прымака крокі на тры і раптоўна кінуў руку, якая цягнула за дзяржанне вілы ўперад і ўверх. Другая рука перахапіла дзяржанне знізу, і чатыры тонкія, вострыя зубы вілаў імгненна ткнуліся ў непрыкрытыя грудзі прымака, парослыя рэдкімі рудымі валасамі.
Сяргей націснуў злёгку, прымак хіснуўся, не паспеўшы пераступіць нагой, і так стаяў, ледзь не падаючы назад. Ён не мог ступіць крок, бо для гэтага трэба было хоць крышку нахіліцца наперад, каб не ўпасці, а зубы вілаў балюча, ой як балюча калолі ў грудзі.
– Ты што, шчанюк? – са злым спалохам выдыхнуў прымак. – Ды я цябе...
– Перш чым ты мяне, я табе чатыры дзіркі зраблю, – з тым спакоем, ад якога прымак пабялеў, сказаў Сяргей. – І мне нічога не будзе. Што калонія, што інтэрнат – адзін чорт…Ты, гад, больш не зачэпіш Нэлу. І мяне не чапай. Нас тут няма. Зразумела? Ты ходзіш міма нас, але нас ты не бачыш. Зразумеў?
Прымак маўчаў, дзіка вылупіўшы вочы.
– Зразумеў? – перапытаў з пагрозай Сяргей і націснуў на вілы.
– Ты што, сука? – ускрыкнуў прымак, бо зубы вілаў, здавалася, вось-вось увойдуць у грудзі. – Ды пайшлі вы!..
– Зразумеў? – з тым жа тонам зноў паўтарыў Сяргей.
– А ты ў яе спытай, – працадзіў праз зубы прымак і кіўнуў за спіну Сяргея.
Таго імгнення, на якое Сяргей адвёў позірк ад прымака, зэку было дастаткова – ён хапіўся за дзяржанне вілаў са свайго боку. Хіснуўся ўбок, ірвануў вілы на сябе.
Сяргей на адпусціў дзяржанне. А рывок быў моцным – і хлопец згубіў раўнавагу, хіснуўся наперад. У наступны момант прымак адной рукой хапіў Сяргея загрудкі, прыцягнуў да сябе, а другой схапіў за горла. І сціснуў так, што боль паралізаваў Сяргея. І дыхнуць не стала як.
– Шчанюк…– сіпеў ля самага твару зэк. – Я цябе зараз буду вучыць…
Сяргею здавалася, што Нэла крычыць недзе далёка-далёка – да яго прытомнасці з цяжкасцю даходзілі ўсе гукі, акрамя шыпення прымака. Бы ў нямым кіно ён бачыў, як з сянец выйшла маці, глядзела ў іх бок і, здаецца, нешта казала. Потым за спінай прымака ўзнікла постаць мужчыны. Сяргей не пазнаў, а зразумеў: дзед Васіль, іх сусед.
У яго руках Сяргей заўважыў таўставаты пруток – гэта з такіх дзед робіць чатыры асноўныя дугі ў кошыках, адна з якіх потым становіцца ручкай.