Выпіўшы, падабрэў.
- Дык што пра Купалу ты напісаць збіраешся?
- Пакуль не ведаю.
- Як гэта? Пішаш - і не ведаеш, што?
- Толькі пачаў…
- Такое ад пачатку трэба ведаць. А то некаторыя пішуць, не ведаючы, што, а нехта жыве, не ведаючы, навошта.
Вось табе і падабрэў.
- Ты гэта да чаго?
- Да таго, што магу параіць.
- Што параіць?
- Што напісаць… - палез бацька ў падпечак, дзе ў яго схованка была, у якой некалі пісталет ляжаў, дастаў цыгаркі без фільтра, удушлівы "Памір", дым якога можна было б пускаць у газавыя камеры, закурыў, што апошнімі гадамі рабіў рэдка. - Некалі я расказваў табе гэтую гісторыю, як казку. Ты яшчэ ў калысцы быў, немаўля, так што не можаш помніць. Маці тады ў сваім бухгалтарскім тэхнікуме вучылася. Завочна, але то сесія ў яе, то практыка, то яшчэ нешта - я шмат такіх гісторый табе распавёў, каб ты засынаў. Помню, ляжыш, слухаеш і глядзіш так, нібы ўсё разумееш. Палохаешся там, дзе страшна, усміхаешся, дзе смешна. А я расказваю, як на вайне быў, што там перажыў, калышу люльку і думаю: хоць нехта мяне разумее, хоць нехта… Дык вось, - схаваў бацька, бо ў сенях маці затупала, "Памір" у падпечак, - мяне ўлетку сорак другога ў баявы разлік "Кацюшы" залічылі. Кіроўцам на "ЗІС-6". Слабаватая для таго, каб "Кацюшу" з ракетамі цягаць, была машына. І калі прыйшлі амерыканскія "Студабекеры", паслалі мяне ў штаб арміі памяняць "ЗІС" на "Студабекер". Са мной яшчэ двое: лейтэнант, старшы машыны, не помню ягонага прозвішча, беларус з-пад Віцебска, і сяржант, якога дадалі нам, як сказалі, на ўсялякі выпадак. Ягонае прозвішча я памятаю, дзіўнаватае такое: Муляны. І вось ужо на "Студабекеры" едзем назад, лейтэнант газету чытае, якую ў штабе ўзяў, і раптам кажа: "Купалы не стала. Усё ж яны забілі яго". Горка так, з болем кажа… Ён да вайны ў Мінску ў Акадэміі навук працаваў, ведаў Купалу. А Муляны пытае: "Хто забіў, таварыш лейтэнант?.." Я дык падумаў, што немцы, а гэты, бачыш, спытаў.
Лейтэнант не адказаў нічога - і як бы ўсё на тым. А праз дзень мяне асабіст выклікае. І пытае, што казаў лейтэнант пра смерць Купалы? Ясна, што Муляны данёс. А лейтэнант той слаўны, вельмі слаўны быў. Дый смелы: за спіну салдата ніколі не хаваўся. І я асабісту дакладваю: "Таварыш капітан! Таварыш лейтэнант сказаў, што таварыш Купала памёр. Ён прачытаў пра гэта ў газеце". Але асабіст не адстае: "Ён хіба не сказаў, што Купалу забілі?" З асабістам надта не пакруціш, тым больш, што ад Мулянага ён усё ведае, таму адказваю, што так, сказаў, што забілі немцы. Капітан кулаком мне ў сківіцу: "Якія немцы? Якія ў Маскве могуць быць немцы?! Ты дапускаеш, што Чырвоная армія, што таварыш Сталін мог здаць Маскву, сталіцу нашай Радзімы, немцам?!" Во куды закручвае. Як мінімум, у штрафроту, калі не адразу пад расстрэл. Я руку да пілоткі: "Таварыш капітан! Я лічыў, што таварыш Купала на фронце! Таму падумаў, што немцы забілі". Капітан тут жа насеў: "Дык лейтэнант не казаў, што забілі немцы?" - "Не помню. Мусіць, не казаў. Мусіць, гэта я так падумаў". - "Мусіць, мусіць… А як ён сказаў? Сказаў: усё ж яны забілі яго? Так?" Я зразумеў ужо, хто "яны", таму сказаць, што так, значыць, здаць лейтэнанта, і я зноў кажу, што не помню, як дакладна сказаў лейтэнант. Зноў рапартую, што ён прачытаў пра гэта ў савецкай, надрукаванай у Маскве газеце, і сказаў нам, мне і сяржанту, што Купалы не стала - сяржант можа гэта пацвердзіць. А капітан мне ў зубы: і ты пацвердзіш, што Цыркуновіч… во, даўно забыўся, а цяпер, глядзі ты, успомніў: Цыркуновіч прозвішча таго лейтэнанта… - дык вось капітан мне ў зубы: і ты пацвердзіш, што Цыркуновіч сказаў, што ворганы забілі Купалу! Ну, тут ужо ясна, што не толькі лейтэнанту, але і мне капец, калі чуў такое і, як сяржант, не даклаў адразу. Пэўна, я з твару змяніўся, бо асабіст паклаў перада мной паперу: "Табе нічога не будзе. Напішы, падпішыся і можаш ісці". А як такое можна напісаць і падпісаць? Я ж не сяржант, не сука тая муляная! Таму пілотку падняў з падлогі, яна зляцела, калі капітан мне ў зубы садануў, і зноў, хоць з роту кроў, руку да пілоткі: "Таварыш капітан! Таварыш лейтэнант сказаў, што таварыша Купалы не стала. Ён прачытаў пра гэта ў газеце. Ён не казаў, што таварыша Купалу забілі ворганы". Капітан падскочыў: "Але ж ты так падумаў!" - "Не, я падумаў, што таварыш Купала на фронце, што яго забілі немцы". І асабіст мне зноўку: бац!.. Карацей, двух зубоў каштаваў мне Купала. Добра, што не пярэдніх, асабіст збоку біў. А лейтэнант прапаў. Не ведаю, ці немцы яго ў штрафбаце, ці ворганы… - дакурыў бацька сваю памірыну да цёмна-жоўтых, што ніяк не бялелі, пазногцяў на вялікім і ўказальным пальцах, якімі трымаў цыгарку ўжо, здавалася, за агонь. - Мяне ў штрафроту пазней упяклі - па іншым даносе. Але Купалу з лейтэнантам мне таксама прыпомнілі: "Мы ўжо мелі з табой бяседу. На жаль, ты не зрабіў з яе належных высноў". І ў штрафроту! А там і закапалі яшчэ жывога, ледзьве з магілы выкараскаўся, - заслінявіў бацька меншы за пазногаць на мезенцы недапалак. - Так што цябе праз Купалу магло і не быць… Вось, пра што я на тваім месцы напісаў бы, - замітусіўся ён з недапалкам, бо ўвайшла маці, якая, пачуўшы апошнія ягоныя словы, ніякай увагі не звярнула на тое, што ён закурыў, праз іншае абурылася: "Што ты кажаш абы казаць? Як гэта праз Купалу ён мог не быць?.." - а бацька міралюбіва, бо ўзлавалася яна не за "Памір", сказаў, разганяючы газ душагубак, якім задыміў хату: "Ты ж не дачула. Ён раман піша пра Купалу. Дык няхай бы напісаў пра тое, колькі Купалаў праз такую свалату, як той Муляны, не нарадзілася. А калі ўсё ж нарадзіліся, дык колькі іх не стала. Колькі іх павесілася, атруцілася, сторч галавой з верхатуры кінулася, застрэлілася…"