- Хіба? - прыклаў вуха да дзвярэй дырэктар. - Сапраўды. Патолага-анатамаў сёння няма. Значыць, былыя гаспадары завіталі. Колькі ім ні кажы, што тут не храм, а крэматорый, усё адно прыходзяць. - І ён дастаў ключы. - Што ж, экскурсія дык экскурсія!..
Збоку ад печы ў зусім голым з адной паўкруглай сцяной пакоі за доўгім, засцеленым цыратай сталом сядзелі манах і манахіня. На стале ляжала кніга, з якой манахіня, не зважаючы на нечаканых гасцей, уголас чытала:
"Перад канцом свету Расія зліецца ў адно мора вялікае з усімі землямі і плямёнамі славянскімі, і будзе грознае і непераможнае Царства Усерасійскае, Усеславянскае Гога і Магога, перад якім схіляцца будуць усе народы. І ўсё гэта праўда будзе, як двойчы два чатыры, і непазбежна, як Бог святы, што з даўніны прадракаў яго і ягонае грознае валадарства над зямлёю…"
- Усё, як Бог мне адкрыў, - перахрысціўся манах. - Толькі неяк блытана пад канец напісана. Можна падумаць, нібы Гасподзь прадракаў не царства Усеславянскае, а сябе самога. Хто гэтак напісаў?
- Вы, вялебны, - пасунула кнігу бліжэй да яго манахіня. - Вось і партрэт ваш на вокладцы. У мантыі, епітрахілі і поручах, са срэбнай барадой. І падпісана: Святы Серафім Сароўскі… Ці не падобны? - раптам хітравата зірнула яна на Купалу. - Ды вы прысядзьце, Іван Дамінікавіч, лепш відаць будзе.
"Скуль яна імя маё ведае?.. Дырэктар крэматорыя сказаў?.." - з цікавасцю глядзеў Купала на манашку, якая не толькі голасам, але і тварам падобная была да Ганны. І размаўляла па-беларуску. Як і манах. Ці ўсё ж гэтак яму толькі чуецца?..
Можа, у Бога ўсе чуюць па-свойму? Каб зразумела было.
Чаму тады ў жывым свеце інакш? Жывы свет не ў Бога?..
Купала сеў.
- Пры чым тут падобны ці не падобны? - узнерваваўся святы Серафім. - Я за ўсё жыццё не напісаў ні слова!
- Як гэта вы ні слова не напісалі, вялебны?.. - пляснула ў далонькі і наўмысна для гасцей, як здалося Купалу, здзівілася манахіня. - А кніга чыя?
- Кніга мая.
Манахіня зноў зрабіла выгляд, нібы дзіву далася.
- Бачыце, кніга ягоная. Ні слова не напісаў, а кніга ягоная! І верхні храм ягоны. А мая царква ніжняя.
У яе словах была двухсэнсоўнасць, манах па стале стукнуў.
- Так Бог уладкаваў!.. А што да кнігі, дык Гасподзь прамаўляць мяне паклікаў, а не пісаць. Я казаў - за мной запісвалі. Не ўсе разумелі… Боскай мовы не разумелі, - павярнуўся ён да Купалы. - Некаторыя перакручвалі мае словы, як ім хацелася. А нехта пасля яшчэ й свае дадаваў. Хіба я ў тым вінаваты?
Ён спытаў: "Хіба я ў тым вінаваты?" - не чакаючы адказу, у голасе ягоным не чулася ніякай віны, і Купала раптам падумаў, што мог не пісаць. Упершыню ў жыцці гэтак падумаў. Ні паэм не пісаць, ні п’ес, ні вершаў. Ні па-польску, ні па-руску, ні па-беларуску. Ні пасля рэвалюцыі, ні да яе - ніколі і нічога не пісаць. Ні слова.
І што тады? Ні ў чым не вінаваты быў бы?.. Бязгрэшны?.. Святы?..
- Не, - сумнавата ўсміхнулася манахіня. - Бязгрэшных не бывае. Калі б я святая была, Бог не даў бы ворагам маім забіць майго мужа і дзяцей. Значыць, у нечым вінаватая.
Святы Серафім зірнуў на яе незадаволена.
- Не трэба было мужу твайму з Масквой ваяваць, княгіня. Ды яшчэ Літву ў дапамогу клікаць. І сам бы жыў, і дзеці.
На твар княгіні нібы аблачынка набегла.
- Можа быць, - сказала яна. - Але памяць была б іншай. - І павярнуўшы руку Купалы даланёю ўверх, паклала сваю нечакана гарачую, нібы ў печы распаленую, даланю на ягоную. - Як там цяпер літвіны?
Яна павяла даланёй па далоні знізу ўверх, зверху ўніз - і ён успомніў гэты рух. Можа быць, гэтыя святыя падрабляцца ўмеюць, пад каго захочуць? Хоць навошта святой падрабляцца пад грэшніцу?
Гэтак Ганна гладзіла яму руку, калі яны развітваліся пасля сустрэчы. Той, першай, тры гады таму. "Мы б маглі не спаткацца ў гэтым жыцці, - казала яна, - і ўсё было б тое самае. Толькі я не гладзіла б тваю руку, і памяць пра жыццё была б іншай".
Так. Яна не гладзіла б ягоную руку, і памяць пра жыццё была б іншай. Толькі і ўсяго.
- Мы даўно не літвіны, беларусы... - асцярожна пачаў вызваляць ён руку з-пад гарачай рукі княгіні - і раптам адчуў апёк. Зірнуў: на далоні ляжаў залаты медальён, на якім, нібы кропля крыві, чырванеў маленькі рубін.
- Праўда? - нібы не паверыла княгіня. - Не літвіны?.. Шкада, вам пасавала. Зрэшты, як чалавек імя змяніць можа, гэтак і народ. Вось я нарадзілася Ганнай, потым пострыг прыняла і стала Соф’яй, цяпер, у схіме, я зноў Ганна. І што? Якой была, такая ёсць. Нідзе і ні ў чым не помню сябе іншай.
- Я таксама іншым сябе не помню, - празвінеў ключамі Несцярэнка, і Купала пачуў тое, на што раней увагі не звяртаў: палкоўнік таксама прамаўляў па-беларуску. - Таму яшчэ раз нагадваю вам, што тут даўно не храм Серафіма Сароўскага і Ганны Кашынскай, а крэматорый імя таварыша Сталіна. Рэжымны аб’ект. Хочаце мошчы свае спаліць, калі ласка. А так няма чаго тут па начах швэндацца. Бо я магу, хоць вы і святыя... - пакруціў дырэктар ключы на пальцы, прыдумваючы, мусібыць, што ён можа зрабіць са святымі, якія начамі па крэматорыях швэндаюцца, але нічога не прыдумаў. - Зараз часу няма, нас чакаюць.