Седзячы на падаконні, Ясь пачаў абмацваць край мура пад кратамі. Яшчэ ўдзень ён заўважыў там пралом у адной з цаглін. Рама была ўмацаваная ў мур на васьмі «асцюках», пракладзеных вапнай між цаглінамі. Знізу на сем пальцаў краты не даходзілі да сцяны. Ясь з радасцю заўважыў, што адна цагліна рухаецца. Праз некалькі хвілін ён дастаў яе з мура і скінуў уніз. Аднак пралом быў занадта малы, каб нават прасунуць галаву. Расшырыць яго голымі рукамі хлопец не мог.
Неўзабаве ён пачуў на калідоры крокі, лёг на нары і прыкінуўся, быццам спіць. Святло на некалькі імгненняў затапіла камеру і зноў згасла. Ясь басанож хадзіў па камеры. Ён пачаў адкручваць ручкі ў печы. У яго атрымалася дастаць з іх закрутку і засаўку. Яны былі масіўныя і досыць моцныя.
Ён вярнуўся на падаконне і старанна працаваў, расшыраючы пралом у сцяне. Крохкія старыя цагліны паступова здаваліся. Вапна між імі лёгка асыпалася. Праз некалькі гадзін працы Ясь, змораны, спацелы, але зацяты ў сваёй працы, зрабіў такі пралом, у які ўжо праходзіла галава. З расповедаў калег ён ведаў, што калі пройдзе галава і адна рука, то пройдзе і ўвесь чалавек.
Ён прыкруціў назад пячныя дзверцы, ачысціў дзіру ў сцяне над кратамі ад дробных аскепкаў цэглы і вапны, лёг і стаў чакаць праходу дзяжурнага. Той з’явіўся няхутка. Свае абавязкі дзяжурны выконваў рэдка і неахвотна, з упэўненасцю, што ніхто не ўцячэ, бо не было яшчэ аніводнага выпадку. Урэшце Ясь пачуў шорганне крокаў у калідоры, шчоўк уключальніка. Цяпер святло згасла не так хутка, як папярэднім разам.
Святло згасла. Крокі паволі аддаліліся. Ясь зняў пінжак, паклаў яго збоку на падаконне і, уціскаючы галаву і правае плячо ў пралом у сцяне, пачаў вылазіць з камеры. Адтуліна была замалая. Вострыя ў месцах пралому краі цаглін дзерлі яму скуру. Кашулю ён падраў ушчэнт, але змог праціснуць верхнюю частку тулава і выцягнуць левую руку. Ён шкадаваў, што не зрабіў пралом большым. Яго становішча было вельмі нязручным. Ён застраг галавой уніз і не мог прасунуць сцёгнаў. Паспрабаваў таргануцца назад, але гэта ўжо было немагчыма. Ён шкадаваў, што не зняў штаны, гэта б крыху паменшыла аб’ём сцёгнаў. Ён намагаўся захоўваць спакой. Павольнымі рухамі сцёгнаў ён стаў пасоўвацца далей праз пралом і адчуў, што вылезе, калі здыме штаны. З цяжкасцю ён расшпіліў іх і рухам тулава вызваліў сцёгны… І ён адразу ж пасунуўся ўніз, падаючы на рукі. Ён падняўся з зямлі. Зашпіліў штаны. Узяў з падаконня пінжак і, апранаючы яго, паціху скіраваўся ад участка ўглыб падворка. Ён быў свабодны.
ЗЛАДЗЕЙСКІ ЛЁС
Антэк Турак і Сыронь — два абротнікі[34] — выбраліся за дзясяткі кіламетраў ад горада па «юса». На яго навёў злодзеяў сусед заможнага селяніна, які такім чынам хацеў адпомсціць. Супольнікі намерваліся падысці пад хутар наводчыка і, згодна з яго ўказаннямі, юса[35] ліквідаваць.
Паколькі ішлі яны са «статкамі» і былі вядомымі злодзеямі, то, — каб не нарвацца дзесьці на «гінта» — выйшлі з горада на досвітку. Дарога вяла праз вялікі і прыгожы Архіерэйскі лес.
Для чалавека, якога зацягнуў горад і які не бачыць ніколі ані ўсходу сонца, ані заходу зорак, прыроды не існуе. Злодзеі былі незалежныя і па-дзіцячы шчырыя. Іх «свабодная» прафесія не абцяжарвала галаву пастаянным клопатам пра неабходнасць зрабіць нейкі інтэрас. Яны жылі, быццам у сне, і наіўнымі, дзіцячымі вачыма глядзелі на ўсё навокал. Толькі саромеліся гучна выказваць свае настроі і думкі.
Калегі мінулі вялікую паляну, і злева, паміж рэдкімі камлямі дрэваў замільгацелі ружовыя палоскі. Пасмы святла ператкалі сівы туман і пабеглі па дрэвах, сягаючы ўсё вышэй. Верхавіны соснаў адразу ж засвяціліся ружовым, а пасля заліліся чырванню.
Турак і Сыронь, быццам бы ў змове, селі на камель вялізнай сасны, зваленай навальніцай на адпачынак пасля 200 гадоў жыцця і ціхага змагання. Злодзеі пачалі круціць папяросы.
— Глядзі — як кроў! — амаль шэптам сказаў Сыронь.
Там, куды яны глядзелі, ужо клаўся малінавы шаль, а туман прыпаў да травы.
Хлопцы рушылі далей. Апоўдні выкупаліся ў ручаі і паглыбіліся ў лес, збіраючы арэхі. Набілі імі поўныя кішэні і зноў выйшлі на прыгожую лясную дарогу.
Было дамоўлена, што да наводчыка яны прыйдуць у прыцемку, каб ніхто з суседзяў не заўважыў іх прыходу.
Вёў Сыронь. Ён акурат дамаўляўся з наводчыкам — сваім старым кліентам, які купіў у яго крадзенага каня і карову. Цяпер дзядзьку надарылася аказія адпомсціць ворагу-суседу і атрымаць з работы кавалак свінінкі.