Заходзіў Цумараў. Забраў прадмову. Пагаварылі пра кнігу, пра кампазіцыю, пра дадаткі. Будзе выдатны зборнік.
17-га ліпеня. Глядзеў, як хавалі косці, нібыта царскія, у Санкт-Пецярбурзе. Уражанне... нейкае страшнае. Што такое — гэта Расія? Нейкі суцэльны кашмар і суцэльная містыка. Сінод і Алексій ІІ не прынялі ўдзелу. Ну, няхай сабе! Але — які сэнс гэтай акцыі? Цар у час смерці ўжо не быў царом, быў радавым грамадзянінам. Чаму — хаваць, як цара? Каб засведчыць сваё пакаянне? Ці толькі дзеля гэтага? А хто пакаецца за мільёны забітых і замучаных ва ўсіх Гулагах? Думаю, што ідэя-сэнс тут іншая. Сэнс — нам патрэбен цар-імператар, манарх, мы былі і ёсць імперыя. Сэнс — ніколі не павінен адрадзіцца бальшавізм і камунізм, бо мы ўжо амаль канчаткова ўсталявалі капіталізм (хоць і дзікі, мафіёзны, разбойны). Сэнс — наперад толькі з Богам, дакладней — з праваслаўем, як і 150 гадоў назад. Так што — сэнсу хапае.
19-га ліпеня. Напісаў адкрыты ліст прэзідэнту НАН Вайтовічу. Напісаў, бо — маўчаць не магу, а губляць мне ўжо няма чаго.
Шліфаваў сямірадкоўі. Набярэцца звыш дваццаці. Палітычная — для “Народнай волі”, астатнія — не ведаю, куды. Хіба зноў у “ЛіМ”? Але няма Пятровіча, хварэе, бедны. А аддаваць Гілю не хацелася б...
23-га ліпеня. Сярэдзіч праявіў звышаператыўнасць: 20-га, у панядзелак, занёс яму “Ліст”, а ўчора, 22-га, Ліст ужо ў газеце, ды на першай паласе, на месцы перадавога артыкула. Брава, Язэп Паўлавіч! Цяпер — надрукуй і вершы, не задрыжы, што яны вельмі вострыя. Буду адказваць за сябе сам. Сказаў так у думках — і пакінуў рэдактару на стале сямірадкоўі.
25-га ліпеня. Сяджу ў Наскім-Лупавінаве. Дацягваю сямірадкоўі. Хачу вызваліцца ад іх, каб вярнуцца да Нарыса, ці да Роздумаў, ці да Песень прапашчага... Шкадую, што калі ў аўторак сутыкнуўся ў выдавецтве, на лесвіцы, з Марчуком — не сказаў яму сёе-тое па-мужчынску... Ці бачыце, супакойвае, што да Новага года мой Другі том выйдзе. Новаспечаны гаспадар беларускай літаратуры. Дыктуе ўжо сваю волю. Прыйшоў — і зрэзаў мой Збор твораў на два тамы. Пасля выхаду Першага! Нечуваны гвалт. А я яшчэ віншаваў яго з юбілеем і з прэміяй, даруй мне, Госпадзе!.. Ну, нічога. Гэтае падлюкоўства я вытрымаю. Нават са сваім інфарктам. Павінен вытрымаць! Вунь якія званкі ідуць — на публікацыю “Ліста” Вайтовічу.
3-га жніўня. Аддаў у “ЛіМ”, Шніпу, сямірадкоўі — ажно дваццаць адно. Усе пісаліся ад душы і сэрца, нязмушана, доўга выношваў і доўга шліфаваў, некаторыя перарабляў па шмат разоў. Так баюся, Госпадзе, што трачу густ і крытэрыі, што перамагае старэчае нестрыманне, перад якім адступае самакрытычнасць!.. Толькі б не дакаціцца да лёгкага і неабавязковага пісання, да графаманіі!..
4-га жніўня. Знялі маніторчык з сэрца, з якім прахадзіў суткі, яшчэ 27-га, а толькі сёння ўрач паглядзела яго паказанні; на шчасце, як любяць гаварыць урачы: нічога страшнага. Інфармацыя з сэрца — неблагая.
5-га жніўня. Глядзеў і слухаў праф. Гарбачоў Ул. Вас. Добра пагутарылі. Каб не чарга за мною — дык бы і яшчэ з гадзіну. Як мне паводзіцца, чым не злоўжываць, якія рэжымы вытрымліваць... А галоўнае — нечаканая маральная ін’екцыя: “Мы вас вельмі шануем, чытаем вашы вершы і артыкулы, у нас дома ёсць вашы кнігі...”. Стары чалавек (а ён, мабыць, ці не мой равеснік) хлусіць не можа, не павінен.
6-га жніўня. Учора сябры Рады СП хадзілі на гутарку да начальніка дзяржавы. Аж 32 чалавекі! Ну, чыноўнікі з апарата СП, зразумела, не маглі не пайсці. Галоўныя рэдактары выданняў — і іх можна зразумець. Хоць і пры адной умове — не рэптыльнічаць! Між іншым, С.З. не было, узяў тэрмінова адпачынак. Правільна! Малайчына. Ну а якая ж худая доля пагнала некаторых вельмі вядомых не-чыноўнікаў і не-рэдактароў? Ах, хлопцы, хлопцы! І што ж гэта вы робіце? Да каго вы пайшлі? На якую размову? Каму нешта тлумачыць і даказваць? Каму? Таму, хто паспеў за чатыры гады сотні разоў напляваць кожнаму з вас у душу? Напляваць у душу цэламу народу, дзецьмі якога вы ёсць?..
7-га жніўня. Заходзіў у “Звязду” па “зайчыкі”, заглянуў і да Наркевіча. Спытаў, чаму так рассыпалі, па кавалачку ў тыдзень, маю цэласную падборку роздумаў і згадак; не ўспрымаецца, кажу, па кавалачку. Збянтэжыўся Ул. Б. “Ну вы ж ведаеце сітуацыю...” “Што, пытаю, наконт мяне ў прынцыпе вам былі заўвагі, папярэджанні?” Моўчкі кіўнуў галавой. Папрасіў мяне што-небудзь прыносіць.
А што ж прыносіць? Што пасля гэтага прыносіць? Лірычныя смешачкі? Ды жа не да смеху, дарагія мае! Няшчасце вялікае здарылася на нашай зямлі — пасля такіх радасных узыходаў.
Заглянуў і ў “ЛіМ”, каб спытаць у Міколы, што пісьменнікі гавораць пра гістарычную сустрэчу. Сказаў, бачыў толькі К., дык плюецца і кусае сябе за локці, што пайшоў. Меў, кажа, нейкую маленечкую долю спадзявання. Нават разумны і ўдумлівы К.! Дык а чаго хацець ад іншых — менш удумлівых?