— Пайду,— сказаў ён упарта.
— Поначы гэтакім часам хадзіцьмеш?
— Дзе ноч — там сон, пераб’юся.
Але тады-сяды ён з’яўляўся дадому, прыносячы ў кішэнях шарую, перамешаную з крошкамі ад хлеба, бойную соль, і трохі падагрэты, расчырванелы ад чаркі.
— Ну выпіў, выпіў,— крывячы ў кіслым, гідкім смеху мокрыя губы, ён шырока адчыняў дзверы ў хату, хістка ішоў да стала і выварочваў кішэні з гэтай шарай бойнай соллю: — Але глядзі, што прынёс!..
Алеся, баючыся і за яго, і ўжо за сябе з дзіцем, бо немцы крый бог зловяць — нікому не будзе літасці ды спасу, угневана і злосна закрычала:
— На цэлае жыццё не наносіш! Ды прыпыніся піць, а то гадка глядзець: целяпаешся, як той круцілаўскі Файба.
I ён, ужо раз’ятрана і дзіка вырачыўшы бліскуча-пачырванелыя вочы, нават махнуў рукою, згробшы са стала і пырснуўшы па хаце гэтай соллю:
— На еш, душыся!..
Соль сыпнула і на хлопчыка, што сядзеў каля лавы напроці печы, шаргатліва крэмзаючы кавалачкам крохкага вугля па гліняным току — маляваў, мусіць, дзеда і бабу і, падхапіўшыся, жалосна заплакаў і ад болю, і ад перапалоху ўжо. Алеся абвіла яго рукою, прытуліла да сябе.
— Ой, граха ты ўжо саўсім не баішся!
— Не думай, не дбай пра мой грэх, глядзі свайго!
Сказаў, нібы ўдарыў, няшчадна кальнуў чым вострым у сэрца, і яно заныла тым даўнім болем, які ўжо быў суціх.
Даўно Алесю ніхто не папікаў смерцю старой Мондрыхі і немай Еўкі. I на табе — ён. Алеся, змярцвеўшы ад крыўды, адчаю, ажно пахіснулася, як п’яная, сама і ўжо, як п’яная, нічога не помнячы, не разбіраючы, што робіць, крычма закрычала:
— Кабель, брыда, кавалак гультая, вон з хаты!..
— I пайду,— сказаў, здаецца, нават спакойна і з радасцю.
— Ідзі ўжо да яе, да гэтай нямытай сучкі!..
— Пайду, падганяць не трэба.
Зніякавалая Алеся нават, здаецца, не чула, не бачыла, як ён вышмыгнуў з хаты: злосць, адчай, боль зацьмілі свет...
Потым ужо, схапіўшы хлопчыка за руку, выскачыла на сцішную, асвечаную ўжо рэдзенькім вечаровым сонцам вуліцу, убачыла ў другім канцы яе белаватую, сцёртую мяшкамі ад гэтай солі яго ссутуленую спіну — ён спяшаўся і зварочваў каля Ваўчка на кладку, каб выбегчы на стары, ужо мала ходжаны гасцінец, што бег у Дварчаны.
Чуючы босымі нагамі гарачы, яшчэ не астылы пясок, прайшла вуліцай да Сымонавага калодзеся, да зялёнай, затравелай жылы-крынічкі і задыхнулася ад адчаю і пакуты: «Няўжо так змарнавалася і скалечылася з ім усё жыццё?»
Яна падняла хлопчыка на рукі, чуючы, як гарачыя слёзы апякаюць шчокі, як маленькай халаднаватай рукою хлопчык сцірае іх і туліцца да яе шаўкавіста-слізкаю галоўкаю.
Накінуўшы наапашкі пінжак, расхрыстаны і нейкі зжоўклы ўвесь назаўтра раненька да Алесі прыбег бацька і ўжо ўстрывожана спытаў, чаго гэта проці ночы ўчора ў Дварчаны пабег п’янаваты Імполь.
— Хто ж гэта прыцікаваў? — зазлавала ўжо спакутаваная і знявераная Алеся.
— Пытае — хто. Ды наш Змітрык. Гэты ж таксама ніяк не прыпыніцца. Ляціць усё да Грабянкавай сваячкі.
— А што ўжо, тата, зробіш,— Алеся зноў здушыла свой гнеў і пакуту.
Бацька нават закалаціўся ўвесь, заплюшчыў вочы і затрос кулаком, прарочачы нешта несусветна страшнае ды грэшнае:
— Вот папомніш мяне: бегае ён ужо на сваю пагібель.
— Пра каго ты кажаш, тата? — Алеся злякнулася і, млява ловячы рукою лаву, прысела на яе.
— Ды пра яго, пра Змітрыка ўсё.
— Перахрысціся! — закрычала ўжо Алеся і сама апала душою, успамінаючы Імполя.
— Каб гэта адвярнула бяду,— ён падышоў да печы і паглядзеў, як там палаў і патрэскваў агонь.
— Так не наклікай яе!
— Можа, і не трэба гаварыць,— ён павярнуў свой ружовы, асвечаны агнём твар.— Але ўжо раз да слова прышлося, то скажу. Гэта твой каля чужых спадніц аціраецца, а Змітрык, як муха ў малако, у палітыку абцэсам лезе. Чуе маё сэрца...
— Тата...— і нейкая тугая зашмарга здушыла горла.
I Алеся пачала жыць, як і жыло цяпер усё Верасава, са страхатлівым чаканнем немінучай, наканаванай бяды.
Так ператрывалася, перабылася ды перагаравалася ўжо трэцяя зіма...
II
Развіваючы за сабою шырокую паласатую стужку епітрахілі і падбіваючы падол доўгай чорнай расы з нашытымі жоўтымі крыжыкамі, па Верасаве хадзіў і высвенчваў перад велікодным постам хаты высокі, адутлаваты з сіваю бародкаю настаяцель дварчанскай царквы Амвросій Дэконскі.
Падбароддзе яго збіралася ў складкі і цяжкім воллем наплывала на шаўкавістую епітрахіль, калі ён, угнуўшы голаў, шырока ступаў у зацярушаныя ружовымі трэскамі ды пілавінамі, забруджаныя за зіму верасаўскія двары.