11 Confecto bello Macedonico, manente Mitridatico, quod recedente Lucullo rex collectis auxiliis reparauerat, bellum Creticum ortum est. Ad id missus Caecilius Metellus ingentibus proeliis intra triennium omnem prouinciam coepit appellatusque est Creticus atque ex insula triumphauit. Quo tempore Libia quoque Romano imperio per testamentum Appionis, qui rex eius fuerat, accessit, in qua inclytae urbes erant Berenice, Ptolomais, Cyrene.
12 Dum haec aguntur, pyratae omnia maria infestabant ita ut Romanis toto orbe uictoribus sola nauigatio tuta non esset. Quare id bellum Gneo Pompeio decretum est. Quod intra paucos menses ingenti et felicitate et celeritate confecit. Mox ei delatum etiam bellum contra reges; Mitridaten in Armenia Minore nocturno proelio uicit, castra diripuit, quadraginta milia eius occidit, uiginti tantum de exercitu suo perdidit et duos centuriones. Mitridates cum uxore fugit et duobus comitibus. Neque multo post cum in suos saeuiret et complures amicos suos nec non Exipodram Magareque filios suos trucidasset, Farnaces alter filius eius exemplo fratrum territus exercitum ad persequendum se missum sibi conciliauit et mox aduersus patrem duxit. Mitridates diu ex altissimo muro filium frustra praecatus, ubi inexorabilem uidit, ita fertur exclamasse: «Quoniam Farnaces», inquit, «mori iubet, uos, si estis dii patrii, praecor, ut quandocumque hanc uocem ipse audiat a liberis suis», statimque descendens ad uxores, pelices ac filias suas uenenum omnibus dedit; quod cum ipse nouissimus hausisset nec tamen, propter remedia quibus se praemunierat, ueneno confici possit, Gallum quendam militem inuitauit eique iugulum praebuit. Hunc finem habuit Mitridates; periit autem apud Bosforum, uir ingentis industriae consiliique. Regnauit annis sexaginta, uixit septuaginta duobus, contra Romanos bellum habuit annis quadraginta.
13 Tigrani deinde Pompeius bellum intulit. Ille se ei dedit et in castra Pompei xvi miliario ab Artaxata uenit ac diadema suum, cum procubuisset ad genua Pompei, in manibus ipsius collocauit. Quod ei Pompeius reposuit honorificeque eum habitum regni tamen parte multauit et grandi pecunia. Adempta est ei Syria, Foenice, Sofene, sex milia praeterea talentorum argenti, quae populo Romano daret, quia bellum sine causa Romanis commouisset.
14 Pompeius mox etiam Albanis bellum intulit et eorum regem Proden ter uicit, postremo per epistolas ac munera rogatus ueniam ei ac pacem dedit. Hiberiae quoque regem Artacen uicit acie et in deditionem accepit. Armeniam Minorem Deiotaro Galatiae regi donauit, quia socius belli Mitridatici fuerat. Attalo et Polemini Paflagoniam reddidit. Aristarchum Colchis regem inposuit. Mox Itureos et Arabas uicit. Et cum uenisset in Syriam, Seleuciam uicinam Antiochiae ciuitatem libertate donauit, quod regem Tigranem non recepisset. Antiocensibus obsides reddidit. Aliquantum agrorum Damascensibus dedit, quo lucus ibi spatiosior fieret, delectatus loci amoenitate et aquarum abundantia. Inde ad Iudaeam transgressus est, Hierosolimam caput gentis obsedit non solum natura loci uerum etiam ingenti muro fossaque maxima munitam. Cum alias aliis legiones die nocteque succedere sine requie cogeret, uix tertio mense expugnauit. xiii milibus Iudaeorum occisis, coeteris in fidem acceptis, muros ciuitatis euerti aequarique solo imperauit, cuius circuitus quattuor milium passuum dicitur fuisse. Cumque aliquantos principes Iudaeorum securi percussisset, Hyrcano sacerdotium restituit, Aristobolum captiuum Romam duxit. Hoc bellum Orientis cum uiginti et duobus regibus sese gessisse ipse Pompeius narrauit. His gestis in Asiam se recepit et finem antiquissimo bello dedit.
15 Marco Tullio Cicerone oratore et Gneo Antonio consulibus anno Vrbis conditae sexcentesimo octogesimo nono Lucius Sergius Catilena, nobilissimi generis uir sed ingenii prauissimi, ad delendam patriam coniurauit cum quibusdam claris quidem sed audacibus uiris. A Cicerone Vrbe expulsus est. Socii eius deprehensi in carcere strangulati sunt. Ab Antonio altero consule Catilena ipse uictus proelio est et interfectus.
16 Sexcentesimo nonagesimo anno Vrbis conditae Decimo Iunio Silano et Lucio Murena consulibus Metellus de Creta triumphauit, Pompeius de bello piratico et Mitridatico. Nulla umquam pompa triumphi similis fuit. Ducti sunt ante eius currum filii Mitridatis, filius Tigranis et Aristobolus rex Iudaeorum, praelata est ingens pecunia et auri atque argenti infinitum. Hoc tempore nullum per orbem terrarum graue bellum erat.
17 Anno Vrbis conditae sexcentesimo nonagesimo tertio Gaius Iulius Caesar, qui postea imperauit, cum Lucio Bibulo consul est factus. Decreta est ei Gallia et Hylliricum cum legionibus denis. Primos uicit Heluetios qui nunc Sequani appellantur, deinde uincendo bella grauissima usque ad Oceanum Brittanicum processit. Expugnauit namque in ea Heluitios, Tulingos, Latobolos, Rauracos et Boios, ex quibus xlvii milia perempta sunt, coetera diffugerunt. Dein Ariouistum regem, cui auxiliabantur Arudes, Marcomones, Triboci, Wangiones, Nemetes, Eduses et Suebi, fugere conpulit duasque uxores eius totidemque filias coepit omnemque exercitum per quinquaginta milia passuum insatiabiliter cecidit. Post haec gentem Belgarum, cui adhaeserant Bellouagui cum sexaginta milibus armatorum, Suessones cum quinquaginta milibus, Neruii praeterea, quorum adeo indomita feritas erat ut numquam ad se mercatores accedere sinerent, hi nihilominus quinquaginta milia armatorum habentes, Atrepates etiam et Ambiani, Menappi, Caleti, Velocases, Velomandi, Atuatici, Condurses, Eburones, Cerosi, Cemani, qui uno nomine Germani uocantur, quorum omnium cum his, quos supra diximus, ducenta septuaginta duo milia fuisse referuntur. Hi cum repente e siluis erumpentes exercitum Caesaris perterritum in fugam uertissent, tandem hortatu Caesaris exercitus restitit eosque usque ad internitionem paene deleuit. Dehinc Titurius Albinus legatus Caesaris Aluercos Eburouices Lixouiosque incredibili caede deleuit. Publius Crassus alter legatus ex Aquitanis et Cantabris triginta et octo milia interfecit. Caesar rursus Germanos, qui Renum transierant et totas Gallias sibi subicere parabant, bello adhortus usque ad internicionem cecidit, quorum feruntur quadringenta quadraginta milia fuisse; deinde facto ponte Renum transgressus, Sueuos, maximam et ferocissimam gentem, quarum esse centum pagos multi prodidere, totamque Germaniam perterruit, mox in Galliam se recepit. Domuit autem annis nouem fere omnem Galliam quae inter Alpes, flumen Rodanum, Rhenum et Oceanum est et circuitu patet ad bis tricies centena milia passuum. Brittanis mox bellum intulit, quibus ante eum ne nomen quidem Romanorum cognitum erat. Eos quoque uictos obsidibus acceptis stipendiarios fecit. Galliae autem tributi nomine annuum imperauit sestertium quadringenties, Germanosque trans Renum adgressus inmanissimis proeliis uicit. Inter tot successus ter male pugnauit: apud Aruernos semel praesens et absens a Germania bis; nam legati eius duo Titurius et Aurunculeius per insidias caesi sunt.
18 Circa eadem tempora anno Vrbis conditae sexcentesimo nonagesimo septimo, Marcus Licinnius Crassus collega Gnei Pompei Magni in consulatu secundo contra Parthos missus est, et cum circa Carras contra omen et auspicia dimicasset, a Surena Orodis regis duce uictus, ad postremum interfectus est cum filio clarissimo et praestantissimo iuuene. Reliquiae exercitus per Cassium quaestorem seruatae sunt, qui singulari animo perditas res tanta uirtute restituit, ut Persas rediens trans Eufraten crebris proeliis uinceret.