22 Creatus est post hos Marcus Aurelius Antoninus. Hic Antonini Caracallae filius putabatur, sacerdos autem Eliogabali templi erat. Hic cum Romam ingenti et militum et senatus expectatione uenisset, probris se omnibus contaminauit. Inpudicissime et obscenissime uixit, biennioque post et octo mensibus tumultu interfectus est militari et cum eo mater Suriasera.
23 Successit huic Aurelius Alexander, ab exercitu Caesar, a senatu Augustus nominatus, iuuenis admodum, susceptoque aduersus Persas bello Xeren eorum regem gloriosissime uicit. Militarem disciplinam seuerissime rexit; quasdam tumultuantes legiones integras exauctorauit. Adsessorem habuit uel scrinii magistrum Vlpianum iuris conditorem. Romae quoque fauorabilis fuit. Periit in Gallia militari tumultu, tercio decimo imperii anno et die octauo. In Mammeam matrem suam unice pius.
EXPLICIT LIBER OCTAVVS
PAVLI DIACONI HISTORIA ROMANA LIBER NONVS
INCIPIT LIBER NONVS
1 Post hunc Maximinus ex corpore militari primus ad imperium accessit sola militum uoluntate, cum nulla senatus intercessisset auctoritas neque ipse senator esset. Is, bello aduersus Germanos feliciter gesto, cum a militibus imperator esset appellatus, a Puppieno Aquileia occisus est deserentibus eum militibus suis cum filio adhuc puero, cum quo imperauerat triennio et paucis diebus.
2 Postea tres simul Augusti fuerunt, Puppienus, Balbinus, Gordianus, duo superiores obscurissimo genere, Gordianus nobilis, quippe cuius pater senior Gordianus consensu militum, cum proconsulatum Africae gereret, Maximiano imperante princeps fuisset electus. Itaque cum Romam uenissent, Balbinus et Puppienus in palatio interfecti sunt, soli Gordiano imperium reseruatum. Gordianus admodum puer cum Tranquillinam Romae duxisset uxorem, Ianum geminum aperuit et ad Orientem profectus Parthis bellum intulit, qui iam moliebantur erumpere. Quod quidem mox feliciter gessit proeliisque ingentibus Persas adflixit. Rediens haud longe Romanis finibus interfectus est fraude Philippi, qui post eum imperauit. Miles ei tumulum uicesimo miliario a Circesso, quod castrum nunc Romanorum est Eufrate inminens, aedificauit, exsequias Romam reuexit, ipsum diuum appellauit.
3 Philippi duo, filius ac pater, Gordiano occiso imperium inuaserunt atque exercitu incolumi reducto ad Italiam ex Suria profecti sunt. His imperantibus millesimus annus Romae urbis ingenti ludorum apparatu spectaculorumque celebratus est. Ambo deinde ab exercitu interfecti sunt, senior Philippus Veronae, Romae iunior. Annis quinque imperauerunt. Inter diuos tamen relati sunt. Ex quibus iunior Philippus adeo seueri animi fuit, ut nullo cuiusquam commento ad ridendum solui potuerit patremque ludis saecularibus petulantius cacinnantem uultu auersato notauerit.
4 Post hunc Decius e Pannonia inferiore Bubaliae natus imperium sumpsit. Bellum ciuile, quod in Gallia motum fuerat, oppressit. Filium suum Caesarem fecit. Romae lauacrum aedificauit. Cum biennio imperassent ipse et filius, uterque in barbarico interfecti sunt. E quibus senior gurgite paludis submersus est ita ut nec cadauer eius potuerit inueniri; digno damnatus iudicio, qui persecutionem in Christianos mouens inter ceteros beatissimum leuitam et martyrem Laurentium extinxit.
5 Mox imperatores creati sunt Gallus Hostilianus et Galli filius Volusianus. Sub his Aemilianus in Moesia res nouas molitus est; ad quem opprimendum cum ambo profecti essent, Interamnae interfecti sunt non completo biennio. Nihil omnino clarum gesserunt. Sola pestilentia et morbis atque egritudinibus notus eorum principatus fuit.
6 Aemilianus obscurissime natus obscurius imperauit, siquidem Maurus fuerat, ac tertio mense extinctus est.
7 Hinc Licinius Valerianus in Retia et Norico agens ab exercitu imperator et mox Augustus est factus. Gallienus quoque Romae a senatu Caesar est appellatus. Horum imperium Romano nomini perniciosum et paene exitiabile fuit, ut uel infelicitate principum uel ignauia Germani Rauennam usque uenirent. Valerianus in Mesopotamiam bellum gerens a Sapore Persarum rege superatus est, mox etiam captus apud Parthos ignobili seruitute consenuit. Nam, quamdiu uixit, rex eiusdem prouinciae, incuruato eo, pedem ceruicibus eius inponens, solitus erat equum conscendere.
8 Gallienus cum adolescens factus esset Augustus, imperium primum feliciter, mox commode, ad ultimum perniciose gessit. Nam iuuenis in Gallia et in Illyrico multa strenue fecit occiso apud Mursam Ingenuo, qui purpuram sumpserat, et Trebelliano. Diu placidus et quietus, mox in omnem lasciuiam dissolutus tenendae rei publicae abenas probrosa ignauia et desperatione laxauit: Alamanni uastatis Gallis in Italiam penetrauerunt, Dacia quae a Traiano ultra Danuuium fuerat adiecta tum amissa est, Grecia, Macedonia, Pontus, Asia uastata per Gothos, Pannonia a Sarmatis Quadisque populata est, Germani usque ad Hispanias penetrauerunt, Parthi Mesopotamia occupata Suriam sibi coeperant uindicare.
9 Tam desperatis rebus et deleto paene imperio Romano, Postumius in Gallia obscurissime natus purpuram sumpsit et per annos decem ita imperauit, ut consumptas paene prouincias ingenti uirtute moderatione reparauerit. Qui seditione militum interfectus est, quod Magontiacum, qui aduersus eum rebellauerat, Lolliano res nouas moliente, diripiendam militibus tradere noluisset. Post eum Marius uilissimus opifex purpuram accepit et secundo die interfectus est. Victorinus postea Galliarum accepit imperium, uir strenuissimus, sed cum nimiae libidinis esset et matrimonia aliena corrumperet, Agrippinae occisus est, actuario quodam dolum machinante, imperii sui anno secundo.
10 Huic successit Tetricus senator, qui Aquitaniam honore praesidis administrans, absens a militibus imperator electus est et apud Burdigalam purpuram sumpsit. Seditiones multas militum pertulit. Sed dum haec in Gallia geruntur, in Oriente per Odenachum Persae uicti sunt. Defensa Suria, recepta Mesopotamia usque ad Tesifontem Odenachus penetrauit.
11 Ita Gallieno rem publicam deserente Romanum imperium in Occidente per Postumum, per Odenachum in Oriente seruatum est. Gallienus interea fraude Aureoli ducis sui Mediolani cum Valeriano fratre occisus est imperii anno nono, Claudiusque ei successit a militibus electus, a senatu appellatus Augustus. Hic Gothos Illyricum Macedoniamque uastantes ingenti proelio uicit. Parcus uir ac modestus et iusti tenax ac rei publicae gerendae idoneus, aduersus trecenta milia Alamannorum haut procul a lacu Benaco, in silua quae Ligana dicitur, dimicans tantam multitudinem fudit, ut aegre pars dimidia superfuerit. Qui tamen intra imperii biennium morbo interiit. Diuus appellatus est. Senatus eum ingenti honore decorauit, scilicet ut in curia clipeus ipsi aureus, item in Capitolio statua aurea poneretur.
12 Quintillius post eum Claudii frater consensu militum imperator electus est, unicae moderationis uir et ciuilitatis, aequandus fratri uel praeferendus; consensu senatus appellatus Augustus. Septimo decimo imperii die occisus est.
13 Post eum Aurelianus suscepit imperium, Dacia Ripensi oriundus, uir in bello potens, animi tamen inmodici et ad crudelitatem propensioris quique Gothos strenuissime uicit. Haut dissimilis fuit Magno Alexandro seu Caesari dictatori; nam Romanum orbem triennio ab inuasoribus receptauit, cum Alexander annis tredecim per uictorias ingentes ad Indiam peruenerit et Gaius Caesar decennio subegerit Gallos aduersum ciues quadriennio congressus; iste in Italia tribus proeliis uictor fuit apud Placentiam, iuxta amnem Metaurum ac Fanum Fortunae, postremum Ticinensibus campis. Huius tempore apud Dalmatas Septiminus imperator effectus mox a suis obtruncatur. Iste primus apud Romanos diadema capiti innexuit gemmisque et aurata omni ueste, quod adhuc fere incognitum Romanis moribus uisebatur, usus est. Hic muris ualidioribus et laxioribus Vrbem sepsit. Templum Soli aedificauit, in quo infinitum auri gemmarumque constituit. Porcinae carnis usum populo instituit. Superauit in Gallia Tetricum apud Catalaunos ipso Tetrico prodente exercitum suum, cuius assiduas seditiones ferre non poterat; quin etiam per litteras occultas Aurelianum ita fuerat deprecatus, ut inter alia uersu Vergiliano uteretur: «Eripe me his, inuicte, malis». Quem Claudius correctorem Lucaniae prouexit aspergens hominem eleganti ioco, sublimius habendum regere aliquam Italiae partem quam trans Alpes regnare. Zenobiam quoque occiso Odenatho marito, qui Orientent tenebat, haut longe ab Antiochia sine graui proelio coepit ingressusque Romam nobilem triumphum quasi receptor Orientis Occidentisque egit praecedentibus currum Tetrico et Zenobia.