Zeno itaque Augustus cum per annos decem et septem rei publicae praefuisset, apud urbem Constantinopolim uitae terminum accepit.
EXPLICIT HISTORIAE ROMANAE LIBER QVINTVS DECIMVS
PAVLI DIACONI HISTORIA ROMANA LIBER SEXTVS DECIMVS
INCIPIT LIBER SEXTVS DECIMVS
1 Cessante iam Romanae urbis imperio utilius aptiusque mihi uidetur ab annis dominicae iucarnationis supputationis lineam deducere, quo facilius quid quo tempore actum sit possit agnosci.
2 Anno ab incarnatione Domini quadringentesimo nonagesimo secundo post Zenonis excessum Anastasius purpuram induit, qui septimus et quadragesimus in regum numero extitit. Hic Romani decus imperii Euthicianae hereseos inluuie maculauit.
Huius temporibus tanta propter Symmachi ac Laurentii electionem Romae dissensio facta est, ut Festus senatorum nobilissimus et exconsul et alius exconsul Probinus Laurentii partibus fauentes aduersus Faustum exconsulem ceterosque, qui Symmacho adhaerebant, pontifici bellum inferrent multasque caedes et homicidia in medio Vrbis facientes plerosque ex sacerdotali numero, multos etiam clericorum, perplures ciuium Romanorum extinguerent.
3 Eo tempore Transamundus, qui fratri Honorico apud Africam in Wandalorum regno successerat, fratris uel patris Genserici secutus perfidiam clausis catholicorum ecclesiis ccxx episcopos in Sardinia exilio religauit, quibus beatus papa Symmachus cotidiana subsidia ministrare non destitit.
Inter has tempestates beatus Fulgentius in confessione fidei et scientia floruit.
4 His ipsis apud Africam diebus, dum Arrianus quidam Olimpius nomine corpus aquis balnealibus abluens indigna quaedam et blasphema de sanctae Trinitatis fide uerba euomeret, ueniente subito ignito caelitus iaculo uisibiliter conbustus est. Barbas quoque quidam Arrianus episcopus, dum contra regulam fidei, minorem scilicet Patri Filium sanctumque Spiritum asserere cupiens, baptizaturus dixisset: «Baptizo te Barbas in nomine Patris per Filium in Spiritu sancto», statim aqua, quae ad baptizandum allata fuerat, nusquam conparuit; quod aspiciens qui baptizandus erat, confestim ad ecclesiam catholicam confugiens iuxta morem fidei baptismum Christi suscepit.
Theodoricus uero dum per idem tempus pacifice apud Italiam regnaret, per singula quaeque celebriora loca regia sibi habitacula construxit.
5 Anastasius itaque dum in heresi, qua delapsus fuerat, perseueraret duasque in Christo naturas, deitatis uidelicet et humanitatis, Euthicium heresiarcem sequens denegaret, Hormisda papa, qui Symmacho successerat, direxit Ennodium Ticinensem episcopum aliosque cum eo Constantinopolim legatos cum catholicae fidei scripto, quatenus Anastasium ad Ecclesiae reducerent gremium. Is non solum salubria eorum monita spreuit, sed insuper etiam a suis conspectibus non sine contumelia expulit nauique fragili inpositos mandat, ne uspiam per totam Greciam ad aliquam ciuitatem accederent. Quam eius impiam temeritatem diuina continuo ultio subsecuta est; nam cum iam septimum et uicesimum imperii annum ageret, ui fulminis percussus interiit.
6 Anno ab incarnatione Domini quingentesimo octauo decimo punito Anastasio heretico Iustinus catholicus Augustali potitus est solio. Ad hunc ob causam redintegrandae fidei directus ab Hormisda pontifice uir sanctitate praecipuus Germanus Capuanae urbis episcopus digne susceptus est multorumque dubia corda in fide solidauit.
7 Eo tempore apud Africam defuncto Transamundo Wandalorum rege Arrianae perfidiae Heldericus eius filius ex captiua Valentiniani principis filia ortus Wandalorum adeptus est regnum. Qui non patrem hereticum, sed matris catholicae monita sequens rectae fidei cultor enituit. Hunc pater Transamundus ad mortem ueniens, quia cernebat eum catholicae parti fauere, sacramenti nodis adstringere curauit, ne umquam in suo regno catholicis consuleret. Qui mox ut suus genitor uita caruit, prius etiam quam regni iura adsumeret, uniuersos episcopos, quos Transamundus in exilium coegerat, regredi fecit eisque ecclesias reformare praecepit, septuaginta iam et quattuor annis euolutis ex quo a Genserico primitus apud Africam ecclesiae fuerant distractae.
8 At uero in Orientis partibus, dum adhuc eo tempore per loca singula Arriana heresis uigeret, Iustinus ardore orthodoxae fidei omnimodis satagere coepit, ut hereticorum nomen extingueret, statuitque, ut ubique eorum ecclesias catholica religione consecraret. Quod dum in Italia rex Theodoricus Arriana lue pollutus audisset, Iohannem papam simulque cum eo Theodorum, Inportunum atque Agapitum consulares uiros aliumque Agapitum patricium Constantinopolim ad Iustinum principem dirigit: mandat per eos interminans, ut, nisi quantocius hereticis suas ecclesias redderet eosque in pace degere sineret, uniuersos Italiae populos ipse gladio extingueret.
9 Qui peruenientes ad Augustum cum ab eo digne, ut conpetebat, suscepti essent, magnis eum de sua suorumque salute solliciti fletibus postulant, ut suae legationis seriem, quamquam esset iniusta, libenter exciperet Italiaeque periturae consuleret. Quorum fletibus Iustinus permotus eis, quod petebatur, concessit Arrianosque suo iuri reliquid. Dum hi in itinere demorantur, Theodoricus rabie suae iniquitatis stimulatus Symmachum exconsulem ac patricium et Boetium senatorem et exconsulem catholicos uiros gladio trucidauit.
10 His diebus extincto a Francis Alarico Wisigotharum rege Theodoricus per Ibbam suum comitem plus quam triginta milia Francorum caedens Thiodem suum armigerum post mortem Alarici [generi tutorem Amalarici] nepotis constituit.
Iohannes uero pontifex reuertens a Constantinopoli dum cum his, cum quibus ierat, profectus ad Theodoricum Rauennam fuisset, Theodoricus ductus malitia, quod eum Iustinus catholicae pietatis defensor honorifice suscepisset, eum simul cum sociis carceris afflictione peremit. Sed hanc eius inmanissimam crudelitatem mox animaduersio diuina secuta est; nam nonagesimo octauo post hoc facinus die subita morte defunctus est, cuius animam solitarius quidam apud Liparam insulam uir magnae uirtutis aspexit inter Iohannem papam et Symmachum patricium deduci et in Vulgani ollam, quae ei loco proxima erat, demergi.
11 Igitur Theodorico tali modo punito Gothi sibi Athalaricum, de quo praemissum est, ex Theodorici regis filia procreatum, cum eadem Amalaswinta matre sua in regnum praeficiunt.
At uero Iustinus, cum Augustalem dignitatem annis undecim amministrasset, apud Constantinopolim in pace quieuit.
Anno ab incarnatione Domini quingentesimo uicesimo nono Iustinianus sororis Iustini filius, Romanorum principum nonus ac quadragesimus, Augustalem adeptus est principatum. Qui mox imperialia iura suscepit, ad reparandum rei publicae statum animum intendit. Ac primum per Belisarium patricium ingentem uirum Persas adgressus est, qui transgressis Romanorum terminis eorum regiones grauiter populabantur; quos Belisarius magnis proeliis fudit atque ex uoluntate principis Constantinopolim triumphans ingressus est.
12 Interea Atalaricus Gothorum rex, cum necdum expletis quattuor annis regnasset, inmatura morte praeuentus uitae subtractus est. Cuius mater Amalaswinta post eius funus Theodatum sibi socium adsciuit in regnum. Sed Theodatus isdem inmemor conlati beneficii eam post dies aliquot in balneo strangulari praecepit. Et quia ipsa, dum aduiueret, se suumque filium principi commendauerat, audita Iustinianus Augustus eius morte, graui mox aduersus Theodatum iracundia exarsit.
13 Sentiens se Theodatus infensum habere principem, beatum papam Agapitum Constantinopolim dirigit, quatenus ei apud Iustinianum facti inpunitatem impetraret. Qui sanctus pontifex dum Iustinianum principem adisset, facta cum eodem de fide collatione repperit eum in Eutichetis dogma corruisse, a quo primitus graues beatus antistes minas perpessus est. Sed cum illius inconcussam in fide catholica Iustinianus constantiam cerneret, siquidem ad hoc usque uerbis progressum fuerat, ut talia a praesule audiret: «Ego ad Iustinianum imperatorem Christianissimum uenire desideraui, sed Diocletianum inueni», tandem ex uoluntate Dei eius monitis adquiescens ad catholicae fidei confessionem cum multis pariter, qui similiter desipiebant, regressus est. Antimum quoque eiusdem regiae ciuitatis episcopum praefatae hereseos defensorem conuictum publice communione priuauit ac persuaso principe in exilium coegit. Nec multum post idem pontifex apud eandem urbem diem obiit.