Аднаго разу ён выйшаў з «Gasthaus'а» і досыць добра ўжо нагрэты, і не адзін, а ўдваёх. Спаткаўшы мяне, ён пачаў нас знаёміць:
-- Не знаёмыя -- знёмцеся!
-- Ды мы ўжо, здаецца, знаёмыя, -- адказаў той, каго мне рэкамэндаваў Вохра, з добрай усьмешкай на нашай роднай мове.
Мяне гэта аж зьдзівіла. Я думаў, што гэта немец: на ім, калі апісваць з ног да галавы, як гэта ўмеюць рабіць праўдзівыя пісьменьнікі, быў зялёны баварскі капялюшык зь белай вяровачкай і з пэндзэлькам на баку; такога-ж зялёнага колеру куртка зь кішэнямі збоку і з бартамі, упрыгожанымі дубовымі лістамі й рознымі зьвераняткамі і птушаняткамі, накшталт ланяў і глушцоў; спартыўныя, таксама зялёныя, штаны, прышчыпленыя да жоўтых і таксама спартыўных чаравікаў бліскучымі пражкамі. А што дзіўней: на грудзёх у яго, там, дзе месьціцца сэрца натуральнае, вісела пернікавае вялікае сэрца на белым шаўковым шнурку.
-- Не памятаю, дзе мы з вамі знаёміліся, -- адказаў я, падаючы руку.
-- Як так? На радзіме яшчэ знаёміліся й ня раз! Вы, Максім, мусіць, і цяперака ім засталіся, а я цяперака Грукацень, а раней, як вам ведама, быў Пукаліч...
Я ўспомніў: праўда, быў такі, усё сябраваў з нашым прэзыдэнтам! Ён добра ведаў, што праз прэзыдэнта і ён узвысіцца!
-- Ну, як-жа вы цяперака? Дзе прытуліліся? -- спытаў я. -- «Wie geht es Sie?»[25] -- як тыя немцы кажуць.
-- Дзякую! Жыву на прыватцы. Раней быў на ўтрыманьні UNRR'ы[26], а потым кінуў: ня варта аўчынка вырабу.
-- Што робіце? Што вы робіце для нашай радзімы?
-- Ах! Махнуў на ўсё рукою! -- адказаў Грукацень. -- Раней, як быў у лягеры, прабаваў рабіць тое-сёе, але заместа ўдзячнасьці атрымаў ад грамадскасьці толькі лаянку й няпрыязнасьць... Кінуў!
Я ўспомніў, праўда, выпускаў ён якіясьці рататарныя лісткі й лістоўкі, пісаў якіясьці памфлеты супроць асоб, якія ў чымсьці стаялі яму на дарозе, выліваў цыстэрны памыяў на сяброў, зь якімі разам працаваў і, што яшчэ горш, быццам-бы быў зь кімсьці «зьвязаны», што яго цалкам скампрамэнтавала. Людзі кажуць, што ён дужа амбітны, лезе ўверх! І абавязкова хацеў стаць камандантам, а калі не камандантам, то хоць-бы прэзыдэнтам, на мейсца сябра, які зьнік... Што датычыць мяне, то я даў-бы яму таго прэзыдэнта, хай-бы быў! Тым больш, што цяперака ў прэзыдэнтах быць досыць небясьпечна: альбо заб’юць, альбо аблаюць, альбо проста ня плацяць... Прэзыдэнт мусіць быць самаахвярным і за свае грошы ўсе справы весьці. Я ведаю аднаго прэзыдэнта, дык ён, каб паехаць на адну канфэрэнцыю, мусіў прадаць усе штаны, што былі ў ягоным куфары, застаўся толькі ў адных, у якіх паехаў. І добра, што нідзе праз плот ня трэба было лазіць, а то мог-бы застацца зусім без штаноў. Хай пабыў-бы ў прэзыдэнтах!
«Так, так! -- думаю я. -- Пернікавае сэрца! Замест каб рабіць карысную для радзімы справу, чалавек паставіў за мэту паскудзіць... Ну й дакаціўся...» Але кажу яму зусім іншае. Я яму кажу:
-- Цяжкія часіны!..
-- Што датычыць мяне, то я жыву добра, -- адказвае Грукацень.
-- Чым-жа вы цяперака займаецеся?
-- А вось тым-сім...
-- Прыехалі на кірмаш?
-- Пойдзем-жа пабачыць...
І мы, усе ўтраіх, пайшлі далей. У адным мейсцы нам спаткалася немка з псюкам. Псюк, як і ўсе той пароды псюкі: чатыры нагі, два вухі і з тылу хвосьцік. Але Грукацень так зацікавіўся ім, што немка аж спалохалася, ці ня крыецца тут нешта-нейкае? Вохра кажа:
-- Кінь гэтага псюка! Пойдзем лепш пагрэемся півам!
А Грукацень стаіць над псючкам ды ўсё гаворыць яму ўсялякія прыемнасьці:
-- Псючак, які ты прыгожы! А хвосьцік, а вушкі!.. Пупсік, Мопсік, Гопсік!.. Не, ён па-нашаму не разумее. Wie heisst du?[27]
І адламаў ражок сэрца і даў яму пасмакаваць. Калі адышліся, Грукацень зьвярнуўся да мяне:
-- Як я пакахаў гэтых істотаў! Сам не падайзраваў, што ў маім сэрцы гэтулькі пяшчоты... Псюкі самыя шляхетныя з жывёлаў, што жывуць на зямлі! Сярод іх лепей, чым сярод людзей...
І яшчэ раз азірнуўся.
-- Ах, каб я ведаў, дзе кватэра гэтага псюка, яшчэ раз схадзіў-бы...
У другі раз, праўда, гэта ўжо было не на кірмашы, ён мяне зноў зьдзівіў сваёй пяшчотай да гэтых шляхетных істотаў. Я спаткаў Грукаценя ў Ратыбоне. І зноў-жа паненка йшла нам насустрач з псюкам на ланцужку. Я навет зьдзівіўся, чаму на ланцужку, калі яго можна было засунуць у тую невялічкую торбачку, што яна трымала ў руцэ. Грукацень так зацікавіўся, што аж разьзявіў рот. А калі паненка мінула, не ўцярпеў і пабег за псюкам, не разьвітаўшыся са мною.
26
UNRRA (ЮНРРА) -- United Nations Relief and Rehabilitation Administration -- Адміністрацыя Аб’яднаных Нацый для Дапамогі й Адбудовы. Усе асобы, што карысталіся дапамогай ЮНРРА, называліся displaced persons -- ДП (даслоўна: перамешчаныя асобы).