Як жа Більба захацелася ўцячы з чорнай крэпасці, пабегчы ўніз, да весялосці, да смеху і смачнай вячэры пры вогнішчы. Некаторыя з маладзейшых гномаў таксама адчулі нешта падоб-нае. Нехта прамармытаў, шкадуючы, што справы павярнуліся менавіта так: «Эх, мы віталі б такі народ як сяброў…», — але Торын адно халодна ўсміхнуўся.
Тады гномы самі прынеслі арфы ды іншыя інструменты, якія знайшлі сярод скарбаў, ды зайгралі, каб палепшыць настрой свайго караля. Аднак тая песня была адрозная ад эльфійскай, вельмі падобная да спеваў, што гучалі шмат часу таму ў маленькай хобіцкай норцы.
Песня, відавочна, Торынаў настрой палепшыла, бо ён ус-міхнуўся ўжо цяплей і нават узрадаваўся, ды пачаў падлічваць, ці далёка да Жалезных Стромаў і ці хутка Дайн здолее дасягнуць Самотнай Гары, калі рушыць адразу ж па атрыманні звестак. А вось Більбаў настрой сапсаваўся, бо надта ўжо і сама песня, і гутарка пасля яе былі жорсткія. Гэта патыхала вайною.
Наступнай раніцою ўбачылі купку дзідароў, што перайшлі раку ды паднялася па даліне. Дзідары неслі з сабою зялёны сцяг Караля Эльфаў ды блакітны — людзей з Возера, і набліжаліся, пакуль не сталі акурат пад сцяною.
Зноў Торын гучна паклікаў:
Хто вы такія, што з'явіліся ўзброеныя да брамы Торына, сына Трэйна, Караля-Пад-Гарой?
Гэтым разам адказ ён дачакаўся. Наперад выйшаў чарна-валосы чалавек, высокі і суворы, і пракрычаў:
— Прывітанне табе, Торын! Чаму ты зачыніўся ў доме сваім, нібы злачынца? Мы не ворагі з табой, і мы сапраўды задаволеныя, што ты, без ўсялякай надзеі, застаўся жывы. Але ж зараз нам трэба пагутарыць з табою і шмат пра што дамовіцца.
— Хто ты такі, і пра што нам трэба дамаўляцца?
— Я Бард. Маёю рукой быў забіты цмок і выратаваны твой скарб. Ці ж гэтае цябе не цікавіць? Больш за тое, я — законны нашчадак і спадчыннік караля Гірыёна. У цмокавай скарбніцы ляжыць досыць Гірыёнавай маёмасці, нарабаванай старым Дракам з Дэйла і наваколля. Ці пра тое нам не трэба размаўляць? I яшчэ — у сваёй апошняй бойцы Драк знішчыў дамы жыхароў Эзгароту. Я пакуль што лічу сябе падначаленым Азёрнага Бурміст-ра, і я спытаю ад ягонага імя: ці кранаюць цябе стогны і няшчасце азёрных людзей? Яны дапамаглі табе ў час тваёй бяды, а ў падзяку ты прынёс да іх пакуль што толькі гора ды разбурэнне — зра-зумела, не ведаючы таго.
Праўдзівыя тое былі словы ды сумленныя, хоць прагучалі сувора і змрочна. Більба падумаў, што Торын пагодзіцца з імі. Дарэмна. Ну, хобіт і не спадзяваўся, што хто-небудзь успомніць пра слабое цмокава месца, якое знайшоў менавіта ён, Більба. I добра, бо ніхто і не ўзгадаў на тое ні цяпер, ні потым. Але ж ён таксама не мог уявіць, якую моц і ўладу мае золата, што такі доўгі час было цмокавьш ложкам. Асабліва ўладу над гномавымі сэрцамі. Доўгія гадзіны правёў Торын у скарбніцы, і хцівасць цяжка лягла на ягоную душу. Хоць і шукаў ён, галоўным чынам, Аркснстон, але вока яго заўсёды кранала мноства рэчаў цудоўных і найкаштоўнейшых, і кожная ўзбуджала памяць пра цяжкую працу, горыч і пот гномскага племені.
— Самы слабы свой довад ты абвесціў апошнім і галоўным, — адказаў Торын. — Аніякі чалавек не можа дамагацца багаццяў майго народу з той нагоды, што Драк, які тыя багацці скраў, скраў жытло ці жыццё родных таго чалавека. Не цмокавы тыя багацці, каб плаціць імі за цмокавы злачынствы. За дабро і дапамогу, якія мы атрымалі ад людзей з Доўгага Возера, мы заплацім — у адпаведны час. Аднак нічога (чуеце?… нічога!) не заплацім мы пад пагрозай зброі. Калі ваша войска чакае пад нашымі дзвярыма, мы бачым перад сабою толькі ворагаў і зладзеяў. Што датычыць спадчыны… Вось што я мяркую: скажыце, колькі б вы заплацілі нашым сваякам, калі 6 знайшлi нас забітымі?
— Добрае пытанне, — адказаў Бард. — Але вы жывыя, і мы не зладзеі. Больш за тое, багатыя ды заможныя маглі б проста быць міласэрнымі да тых, хто дапамог ім, пасябраваў з імі ў часы іх адчаю ды роспачы. I ты не адказаў на астатняе.
— Як я і сказаў, я не жадаю ні пра што дамаўляцца, пакуль бачу зброю перад сваёю брамай. Тым больш я не жадаю дамаў-ляцца з эльфамі, да якіх маю няшмат добрых пачуццяў. У гэтай размове ім няма месца! Цяпер ідзіце хутчэй прэч — альбо паля-цяць стрэлы! А калі зноў пажадаеце размаўляць са мною, няхай перш эльфійскае войска вернецца ў свае лясы. Тады прыходзьце, пакінуўшы зброю перад тым, як наблізіцца да брамы.
— Кароль Эльфаў — мой сябар. Ён дапамог Азёрнаму народу ў час бяды, хоць і не меў іншых абавязкаў перад намі, акрамя сяброўства, — адказаў Бард. — Мы дамо табе час на роздум. Можа, ты забярэш назад свае словы. Распытай добра сваю мудрасць, пакуль мы вернемся.
3 гэтымі словамі ён пайшоў прэч і вярнуўся ў лагер.
Праз некалькі гадзінаў да брамы прыйшлі зноў. Герольды крочылі наперад і звонка пратрубілі. А адзін з іх крыкнуў:
— У імя Эзгароту і Ліхалесся, заклікаем мы сына Трэйна Торына Дубатарча, які называе сябе Каралём-Пад-Гарой, адказаць адпаведна на прапанаванае яму альбо абвяшчаем яму сваю варожасць! Самае меншае, ён павінен даць дванаццатую частку скарбаў Барду, як забойцу цмока ды нашчадку Гірыёна. 3 тае часткі Бард сам вылучыць сродкі для дапамогі Эзгароту. Аднак, калі Торын жадае заслужыць сяброўства і пашану ад насельніцтва навакольных земляў, як і ягоныя продкі ў даўнія часы, то ён дадасць таксама і ад сябе, каб дапамагчы людзям з Возера.
А Торын схапіў лук і стрэліў у прамоўцу. Страла трапіла ў тарч і засела, уздрыгваючы.
— Калі гэткі твой адказ, я абвяшчаю аблогу Гары! — крыкнуў на тое прамоўца. — Сядзець табе пад ёю, пакуль сам не запрапа-нуеш нам мір і перамовы. Мы не падымем зброі супраць цябе. Заставайся са сваім золатам. Можаш яго есці, калі пажадаеш!
3 тым пасланцы хутка рушылі прэч, а гномы засталіся разважаць пра ўласны лёс. Торын зрабіўся такі змрочны, што наўрад ці хто адважыўся б аспрэчваць ягонае рашэнне ці папракаць яго. Дый большасць гномаў мела тыя ж думкі, ну можа, за выключэннем старога тлустага Бамбура ды Філі з Кілі. Більба, зра^умела, такі паварот падзеяў зусім не спадабаўся. Гары з яго было ўжо досыць І нават болып, а знаходзіцца ў асадзе ды яшчэ ў смярдзючай пячоры было зусім не на ягоны густ.
— Як жа гэтае месца патыхае цмокам, — буркатаў ён сам сабе, — аж гідка. Дый хрум гэты ўжо ўпоперак глоткі стаў.
Частка 16
НАЧНЫ ЗЛОДЗЕЙ
Дні цяпер цягнуліся павольна і нудна. Гномы бавілі час, капаючыся ў скарбах: перакладалі іх з кучы ў кучу па гатунках. Торын уголас узгадваў пра Аркенстон Трэйна і загадаў усім шукаць яго ў кожным куце ды завулку.
— Аркенстон майго бацькі, — казаў ён, — сам сабою каштуе больш за залатую раку, а для мяне — няма яму кошту. 3 усіх скарбаў менавіта яго я прызначаю для сябе, і клянуся жорстка адпомсціць любому, хто, знайшоўшы яго, не аддасць мне.