Выбрать главу

6. s и š графически не различаются.

7. Алиф и n различаются лишь незначительным изменением конфигурации

одного и того же знака («зубца»).

Лабиальная гармония гласных последовательно отражена графически:

urtumuz (37), boltumuz (39), хотя встречаются нередко случаи нарушения этого

правила: qorγïtd(ï)m(ï)z (36) и др.

Знак é в транскрипции обозначает более закрытый аллофон переднерядной

гласной фонемы е.

Знаки препинания в форме двух точек (штрихов) выделены красной тушью

и отделяют предложения (в том числе и зависимые), а также некоторые

словосочетания, имеющие относительно завершенную структуру, как, например, глагодьные имена с их зависимыми элементами. Но строгой последовательности в

применении знаков препинания не наблюдается.

Шифр хранения рукописи — SI D1 (SI 3159). Согласно сообщению В. В. Рад-

лова, рукопись вместе с некоторыми другими письменными памятниками из

Турфана была передана в «Русский комитет для изучения Средней и Восточной

Азии» консулом А. В. Дьяковым23.

Внешние данные рукописи

Текст сочинения записан на бумаге и оформлен в виде свитка, размеры

сохранившейся части которой составляют 255 х 30,5 см (склеена из листов длиной

46 см). Ширина рамки около 28 см. Бумага тонкой выработки, шлифованная, белая, слегка потемневшая от времени, верже (4 линии в 1 см). Имя переписчика (созда-

теля?) текста (Бютюрмиш Тархан) и название сочинения приведены в конце текста и

выделены красной тушью. Письмо классическое книжное, раннего периода

(X–XI вв.).

Рукопись не датирована, но характер письма, как один из наиболее

показательных признаков, позволяет отнести текст скорее к XI в.

Транскрипция текста

1. [kün ay tngri ol : béš tngrig bošu]γalï y(a)ruquγ

2. [q(a)raγ ad(ï)rγalï tegrä tolï] tegz-inür tört bulu[nguγ]

3. [yarutïr tngrim södä berü bi]lmätin kün ay tngrikä iki

4. [yaruq ordu i¦rä oluruγma tngr]i-lärkä ne¦ä yaz-(ï)nt(ï)m(ï)z ersär 5. [ymä kertü erklig kü¦lüg tngri] tépän kértgünmäd(i)m(i)z ersär :

6. [ne¦ä üküš yavlaq ¦u]lvu sav söz-läd(i)m(i)z ersär : ymä kün ay

7. [ölür téd(i)m(i)z ersär : er]ks(i)z(i)n toγar batar erki [bar ersär]

8. [toγmaz-un tédim(i)z ers]är : k(e)ntü öz-ümüz-ni küntä ay-da

9. [öngi-]biz tédim(i)z ersär : bu ikinti bilmätin yaz-(ï)nm(ï)š [yaz-uquγ]

10. [bošunu ötünürbiz : man(a)star xïr]z-a : : ü¦ün¦ ymä béš

11. [tngr]ikä : [xormuzta tngri oγlanïnga] : bir tïntura tngri :

12. ikinti yél tngri : [ü¦ün¦ y(a)ruq] tngri : törtün¦ suv tngri :

13. béšin¦ oot tngri : sön yeklügün süngüšüp bal(ï)qduqïn

14. ü¦ün qar(a)qa qatïltuqïn ü¦ün tngri yéringärü baru

15. umatïn bu yérdä erür : üz-ä on qat kök asra

16. sekiz qat yér béš tngri ü¦ün turur : qamaγ yér üz-äki-i—

17. -ning [qutï qïvï öngi mengiz-i] : öz-i öz-üti kü¦i y(a)ruqï

18. töz-i yïltïz-ï béš tngri ol : tngrim södä berü béš tngrig

19. bilmätin ay(ï)γ y(a)vlaq bil[i]gin ne¦ä sïdïm(ï)z b(e)rtd(i)m(i)z ersär : 20. tört y(e)g(i)rmi türlüg baš qïlt(ï)m(ï)z ersär : on yïlan bašl(ï)γ

21. erngäkin iki qïrq tišin tirig öz-üg aš i¦kü

22. [tngr]ig ne¦ä a¦ïtd(ï)m(ï)z aγrïtd(ï)m(ï)z ersär : quruγ öl yérkä 23. béš türlüg tïnl(ï)γ-qa : béš türlüg otqa ïγa¦qa

24. ne¦ä yaz-(ï)nt(ï)m(ï)z ersär : [emti] tngrim yaz-uqda bošunu ötünür-25. -biz : man(a)star xïrz-a : : törtün¦ söki tngri

26. y(a)lava¦ï burxan-larqa buyan¦ï bögtäg¦i arïγ dintar-larqa

27. bilmätin ne¦ä yaz-(ï)nt(ï)m(ï)z ersär : ymä kértü tngri yalava¦ï24 burxan 28. tépän edgü qïlïn¦l(ï)γ arïγ dintar tép kértgünmäd(i)m(i)z ersär : tngri 29. nomïn söz-läsär biligsiz-in utru öz-näd(i)m(i)z ersär : nomuγ

30. törüg yadturmatïn tïdt(ï)m(ï)z ersär : tngrim emti ökünürbiz

31. yaz-uqda bošunu öt[ünür]-biz : man(a)star xïrz-a : : béšin¦

32. béš türlüg tïnl(ï)γ-qa : bir ymä iki adaql(ï)γ kiši-kä ikinti

33. tört butluγ tïnl(ï)γ-qa : ü¦ün¦ u¦uγma tïnl(ï)γ-qa :

34. törtün¦ suv i¦räki tïnl(ï)γ-qa : béšin¦ yérdäki baγrïn

35. yorïγma tïnl(ï)γ-qa : södä berü tngrim bu béš türlüg

36. tïnl(ï)γaγ tural(ï)γaγ uluγqa ki¦igkätägi ne¦ä qorqïtd(ï)m(ï)z

37. ürkitd(i)m(i)z ersär : ne¦ä [urtu]muz yontumuz ersär : ne¦ä a¦ïtd(ï)m(ï)z 38. aγrïtd(ï)m(ï)z ersär : ne¦ä ölürdümüz ersär : mun¦a tïnl(ï)γ-qa

39. tural(ï)γ-qa öz ötäg¦i25 boltumuz : tngrim emti yaz-uqda

40. bošunu ötünürbiz : man(a)star xïrz-a : altïn¦ ymä

41. tngrim södä berü : saqïn¦ïn söz-in qïlïn¦ïn on

42. türlüg suy26 yaz-uq qïlt(ï)m(ï)z ersär : ne¦ä igi-d igdäd(i)m(i)z 43. ersär : ymä ne¦ä igdäyü antïqd(ï)m(ï)z ersär : ne¦ä igi-d

44. kiši tanuqï boltumuz [er]sär : ymä yaz-uqsuz kišig ne¦ä

45. qovlad(ï)m(ï)z ersär : ymä sav élitip sav kelürüp kišig ne¦ä

46. kékšürü sözlädim(i)z ersär : köngülin biligin artatd(ï)m(ï)z ersär 47. ne¦ä yilvi yilviläd(i)m(i)z ersär : ymä ne¦ä üküš tïnl(ï)γaγ

48. tural(ï)γaγ ölürdümüz ersär : ne¦ä t(e)vläd(i)m(i)z kürläd(i)m(i)z ersär : 49. ne¦ä éväk kiši urun¦aqïn yédim(i)z ersär : kün ay tngri

50. taplamaz išig ne¦ä išläd(i)m(i)z ersär : ymä ilki öz-ün

51. bu öz-ün : uz-untonluγ urï-lar öz bolup ne¦ä yaz-(ï)nt(ï)m(ï)z

52. yangïlt(ï)m(ï)z ersär : mun¦a üküš tïnl(ï)γ-qa ne¦ä üz buz

53. qïlt(ï)m(ï)z ersär : tngrim emti bu on türlüg yaz-uqda

54. bošunu ötünürbiz : man(a)star xïrz-a : yétin¦

55. ymä södä berü iki aγuluγ yol bašïnga tamu qap(ï)γïnga

56. az-γuruγlï yol-qa kim tésär bir igi-d nomuγ törüg

57. tutuγma ikinti ymä yekkä i¦käkkä tngri tépän yükün¦

58. yükünügmä södä berü tngrim kértü tngrig arïγ nomuγ

59. bilmätin uqmatïn burxanlar arïγ dintar-lar nomlasar

60. kértgünmädin tetrü yana igdäyü tngri¦i-m(ä)n nom¦ï-m(ä)n

61. tégmägä artïz-ïp anïng savïn alïp ne¦ä yangïlu ba¦aγ

62. ba¦ad(ï)m(ï)z ersär : ne¦ä yangïlu yüküntümüz ersär : ne¦ä

63. buši bérd(i)m(i)z ersär : ymä buyan bögtäg qïlur-biz tép yangïlu 64. ne¦ä ay(ï)γ qïlïn¦ qïlt(ï)m(ï)z ersär : ymä yekkä i¦käkkä

65. tngri tépän tïnl(ï)γaγ tural(ï)γaγ ölürüp yüküntümüz ersär : ymä 66. burxan tépän igid nomqa tapïnt(ï)m(ï)z uduntumuz ersär :