Ніл Гілевіч
І ЧУЮ Я ГОЛАС
Выбраныя вершы 1954 — 2008
Падрыхтаванае на падставе: Ніл Гілевіч, I чую я голас...: выбраныя вершы, 1954-2008, — Мінск: Про Христо, 2009. — 176 с.
Copyright © 2015 by Kamunikat.org
«Ключык» да задумы гэтага зборніка
У траўні 1955 года на секцыі паэзіі Саюза пісьменнікаў абмяркоўваўся рукапіс маёй першай кнігі вершаў « Песня ў дарогу». Апошнім узяў слова масціты паэт Максім Лужанін. «Усе крытычныя закіды, зробленыя тут аўтару рукапіса, слушныя. Я далучаюся да ix i паўтарацца не буду. Хачу сказаць пра нешта больш сур'ёзнае — пра ідэйную ўшчэрбнасць некаторых твораў маладога паэта. Вось верш пра параненую грушу:
У рэчаіснасці ўсё бывае: i адвіхне, i зломіць, і вырве з карэннем. Але ж кожны твор мастацтва ёсць абагульненне, а не копія рэчаіснасці, i параненая груша ў вершы — гэта вобраз-сімвал. Трэба дбаць пра вышыню эстэтычнага ідэалу», — закончыў масціты.
Ну, што ж, пра вышыню ідэала трэба, канешне, дбаць, але ж — не за кошт права паэта на драматычныя i нават трагічныя матывы ў лірыцы, — не за кошт права заставацца сабой — з уласным бачаннем i ўспрыняццем навакольнага свету, з уласнымі перажываннямі i настроямі. Аспрэчваць масцітага я не стаў, але ідэйна «ўшчэрбны» верш пра параненую грушу змясціў у зборніку, не перайначыўшы ніводнага радка.
Праз колькі гадоў падобны закід ва ўшчэрбнасці майго светаўспрыймання, майго лірычнага самапачування зрабіў масціты крытык Рыгор Бярозкін у рэцэнзіі на маю кнігу «Бальшак». Ён рашуча не прыняў верша «Вы шуміце, бярозы». «Што гэта за палягушачкі-пацягушачкі пад бярозамі? — здзекліва дасціпнічаў крытык. — Дзіўна чытаць такое ў кнізе яшчэ адносна маладога чалавека».
Праз 20 гадоў верш «Вы шуміце, бярозы» быў пакладзены Эд. Ханком на музыку i неўзабаве зрабіўся папулярнай, не пабаюся сказаць, — усенародна любімай песняй, вядомай i далёка за межамі Беларусі.
Так таленавітыя i дасведчаныя літаратары, беручы на сябе ролю вартаўнікоў ідэйна-эстэтычнай цнатлівасці беларускай паэзіі, засцерагалі аўтара ад творчасці «ўшчэрбнай» i скіроўвалі на беспагрэшны i таму плённы шлях паэтызацыі i ўслаўлення рэчаіснасці, сцвярджэння выключна жыццярадаснага настрою.
А між тым i непісьменная вясковая бабуля, ад якой студэнты-філолагі гадоў сорак таму запісалі яе ўспаміны аб перажытым — ад маленства да старасці, — ведала, што «ў жыцці радасці менш чым гора» (гл. кн. «Апавядае беларуская вёска». Мн., 2008).
Уладзімір Конан, незвычайна ўважлівы i праніклівы даследчык беларускай літаратуры, у артыкуле «На прасветлым алтары Радзімы» пісаў: «Дарэчы, пачынаючы з 1960 года, матыў суму і смутку стане ў паэзіі Н. Гілевіча скразным i чым далей, тым больш выяўным» («Полымя», 1, № 9). Ніхто з крытыкаў ні раней ні пасля за гэтае «скразное», на жаль, не «зачапіўся».
У адным літаратурна-крытычным эсэ Георгія Адамовіча, выдатнага рускага паэта «срэбранага веку» (памёр у эміграцыі), калісьці напаткаў радкі, якія мне вельмі прыйшліся да душы: «Смутак свету давераны вершам. Не будзьце здраднікамі».
Н. Г., 2008, кастрычнік
Пры дарозе…