[дата адсутнічае]
Кара чы хвала? Кара. Кара. Кара. Усё чынілася подле дамовы. Груда рублёў у маіх кішэнях. I co dalej? Кара. Як ён наважыўся? Чаму? Нягож жыццё не даражэйшае? Шалік, што забылася пасля таго забраць, паслужыў яму апошн… проста… вісець.[12] Для чаго? Усё ў глум, усё да срачу. Дарма што камяні рэжуць ногі.
[на гэным дзённікавыя запісы абрываюцца]
Апавяданні
Паляванне на пачварнага парсюка
Злая мяшчанская прыгода ХVІ веку
На яго налятала знову а знову хваля нечаканае трывожнасці, шумавінне каторай трапятала ў думках, нібы пена ў гляку з півам расходным. Марцін перабываў у жорсткім сэрцы, згадваючы раз-пораз, то Статут, то Біблію. Але ні ў той, ні нават у другой кнізе ён не знаходзіў ніякага заспакаення сваім турбатлівым ураенням і спасочанням. Грэшным дзелам ён апаў у мыслі блюзнерскія ды спамянуў словы аб мужох і жанкох сваёй бабкі, якая заўсёды шаптала дзівосныя паганскія пацеры. Калі ж розум удакон замыліўся сумневамі, ён запяяў не менш блюзнерскую песню пра двух брахнейкаў, што загінулі ў хораме, зрубленым з дрэваў святое для паганых дубровы. Баючыся боскае кары за тое, Марцін перапыняў свой спеў паспешлівамі жагнаннямі. Дуброва нікаторым абычаем не датыкалася да яго ваўкавыйна даймаючых трывогаў. Асобаю прычынную ў тым была пекная вільнянка на імя Людвіка, званая Спадобай.
Марцін і Людвіка употайкі ад бацькоў, кроўнікаў ды знаёмых усіх сустрачаліся ўжо трэці рок. Перш то былі ціхія і чысцюткія, нібы сляза святой Еўфрасінні, патканні пад месяцам за гарадскімі мурамі. Ды памалу маладыя так размілаваліся, што справа да мядовых цалаваннў абярнулася, за якімі неўвамнозе яны сталі любы між сабою меці. Сія-тыя, праўда, у Вялікім княстве назвалі б тое злым ложам ці нават, на аблюбаваны імі ляхоўскі капыл, вшэцячэньствам. Размілаваныя добра разумелі свой грэх прад Богам і людзьмі, але міма сябе пускалі чужыя думкі пра гэта. Ім было соладка ўдвох. Дык жа ні ён, ні яна не бралі на ўвагу тое, што грэх саладзенькім увойдзе, але гаркатою адрыгнецца. Хаця бывала Марціна прарывала і ён пачынаў весці голыя апавесці пра пабожнасць, ціхамірнасць, паслухмянасць ды іншыя цноты, якімі красаваці павінна прыстойная кабета. Людвіка моршчылася ад тых моваў, а за вялікшае зло яна мявала тое, што мілоснік з нейкай кепскай завядзёнкі казаў почасту менавіта кабета, а не жанка, жанчына ці хоць бы нават жэншчына. Яна ніколі не выпускала таго з галавы. Не забывалася таксама аб такую радасць, што Марцін на прыяцельскіх бяседах аж няскромна разам з малмазіяй і медавухаю гарэлачку дзюбаў. І яна нічога не магла яму вымавіці пры людзёх, абы не выдаць знеабачкі іх сувязі. Аднак у пабачаннях на чатыры вокі Людвіка сарамаціла яго з усіх мераў, а ён няўцямна хрыпеў, б’ючы сябе корхам у грудзі: “Людвісечка, не магу табе прамовіці вераю рыцарскаю, што болей падобнага не будзе, бо слаб суць чалавек у дачаснага жывата моры гэтым…”. Дзяўчына даравала, бо ў вачох ягоных разлівалася такое святло, якога не маглі спарадзіць ні тысячы касцельных свечак, ні нат дзве тысячы купальскіх вогнішчаў. І зусім міжволі з яе вуснаў злятала пракуднаю зягзіцаю: “Мы адказуем за тых, каго змілавалі”. Хаця ж дапраўды не магла сабе адказаці, ці мілуе яго. Толькі потым усё чыста пачыналася знову. Здаралася ажно да дробных драбнічкаў і тых самых слоўцаў. Тады Людвіка пачынала гаварыці на лаціне і між разбэрсаных сказаў колькі разоў запар гучна выдыхала: “Circulus vitiosus.” Марцін крыўдаваў.
Як падумаці важка, дык крыўды таковыя былі не самымі цяжкімі ў часе, калі мноства раўналеткаў Марціна, званага Зімападам, леглі галавою ў землях інфлянцкіх, ваюючы маскавітаў. Нямала ваяроў, якіх вадзіў князь Мікола Рыжы з Радзівілаў, вярнуліся да родных гасподаў скалечанымі. Было з чаго ўмываці твары слязьмі іх бацьком і малжонкам. Масква ж, наброіўшы ў Інфлянтах, узялася шыбункаваці ў Белай Русі. Мала не штотыдзень у Вільню прыходзілі стуль навіны грозныя. А ягамосць кароль і вялікі князь ніяк не мог аправіцца ад смерці сваёй любаснай жонкі і вельмі мала стаяў аб гаспадарстве, ападаючы ў крэўкасць надмерную. Мноства абываталяў, маючы на бачнасці гаспадара, бралі ад яго не лепшы ўзор. Шляхта працягвала ладзіць банкеты. Тое ж, хоць і незаўжды з такой раскошаю, рабілі і мяшчане. У п’яным клуме інколі знаходзіўся такі, хто прамаўляў падобныя да наступных словы: “Трэба нам аддаці маскве і Полацкую, і Віцебскую землі. Яны бо спакон вякоў рускімі ёсць. Мы ж, літвіны – слаўныя рымскія нашчадкі, не будучы русічамі, мусім кінуці гэтую мову ды загаварыці сапраўдным языком літоўскім”. Зазвычай падобным прамоўцам завіралі вусны, асцерагаючы, дзей не толькі ўстыд такія ганебныя глаголы ўнасіці, але ж і горлам за іх прыплаціцца можна, бо кат віленскі напалохае добра. Марцін жа на словы аб рымлянах адказваў ледзьве не з захаджэннем у галаву: “Ну што ты за мярзенасць вярзеш, змышляч?! Прыкра слухаці цябе. Тое – аддай. Гэта – аддай. А самым тут на лайно ўласнае ўпасці а зубамі ляскаці, як смярдзючы сабака каторы? Трасцы!”. Прыяцелі ўчасна паўздзержвалі яго ад рэзкіх рухаў ды вярталі бяседу ў абыклае рэчышча. Зімапад занікаў, сам у сабе гаворачы, дзей добра, што Людвіка не бачыла яго ў гарачцы безгаловых спярэчак.