Boethius quidem fuit longe post sanctos doctores, qui primus incepit libros Aristotelis plurea transferre. Et ipse aliqua logicalia et pauca de aliis transtulit in Latinum. Nec adhuc medietatem, nec partem meliorem habemus. Nam Aristoteles quidem fuit diu ignotus et philosophantibus, nedumaliis, etvulgo Latinorum. Caeterum sancti grammaticalia, logicalia et rhetorica, et communia metaphysicae multum efferunt, et abudanter in sacris utuntur. Unde Augustinus in libro De doctrina Christiana, II, III, IV, docet ista applicari ad divina et in aliis locis: nec non et sancti caeteri idem volunt. Sed de aliis parum et raro loquuntur, imo multum negligunt et negligi edocent aliquando, sicut per Ambrosium patet Super epistolam ad Colossenses, et per Hieronymum Super illam [epistolam] ad Titum, et per Rabanum De pressuris ecclesiasticis, ac etiam in locis aliis pluribus.
Боэций же, который жил значительно позже святых учителей, первым перевел несколько книг Аристотеля. И он перевел на латынь некоторые сочинения по логике и немного из других [сочинений]. И мы все еще не имеем [переведенными] и половины, и даже лучшей части. Ведь Аристотель долго не был известен и философам, и латинянам в целом. Кроме того, святые часто хвалили и обильно использовали в священных науках грамматику, логику, риторику и основы метафизики. Поэтому Августин в книге Об учении христианском (II, III, IV книги) и в других местах учил приложению этого к вещам божественным; тому же учили и другие святые. Но, о других [философских дисциплинах] они говорили редко и мало, более того, часто их отвергали и иногда учили, что их следует отвергать, как явствует из [слов] Амвросия [47] в Комментарии к Посланию к Колоссянам, и из [слов] Иеронима в Комментарии к Посланию к Титу, и из [слов] Рабана Мавра [48] в сочинении О тяготах Церкви [49], и из многих других сочинении [иных авторов].
Sed constat omnibus philosophantibus et theologis scientias has nullius valoris esse respectu caeterarum nec alicuius dignitatis. Constat omnibus si sancti habuissent usum srientiarum philosophiae magnarum, nunquam cineres philosophicos in tantum extulissent, et ad sacros usus convertissent, quanto enim sanctis scientiae meliores sunt et maiores, tanto sunt ad divina aptiores. Sed quia ad manus eorum non devenerunt libri nisi grammatici, logici, rhetorici et de communibus metaphysicae, ideo his se iuverunt secundum gratiam eis datam; et quicquid poterant de his laudabiliter extrahere, converterunt copiosius ad legem Dei, ut in expositionibus eorum et tractatibus singulariter manifestum est, et hoc suo loco planius exponetur.
Но всем философам и богословам известно, что эти [вышеназванные] науки не имеют большой ценности и достоинства сравнительно с другими. И всем ясно, что если бы святые пользовались великими философскими науками, то они не превозносили бы так «пепел» философии [т. е. логику, грамматику, риторику и основы метафизики], и обратили бы их [т. е. более значительные науки] на пользу священному, ибо, с точки зрения святых, насколько науки значительнее и лучше, настолько они более подходят для Божественного [учения]. Но поскольку в руки святых не попало иных книг, кроме [сочинений] по грамматике, логике, риторике и основам метафизики, то они прибегали к их помощи настолько, насколько это было возможно, и похвально извлекали из них то, что могли, обильно обращая их на [пользу] закону Божию, как явствует из их отдельных комментариев и трактатов, и что будет более подробно разъяснено в своем месте.
Capitulum XIV. Глава XIV
Deinde considerandum est diligenter, quod quamvis multa habuissent de maioribus scientiis, non fuit tempus utendi eis nisi in duobus casibus, scilicet, astronomia pro calendario, et musica pro officio divino. Patet enim per historias, quod Eusebius Caesariensis, et beatus Cyrillus, et Victorinus et Dionysius abbas Romanus, cuius doctrinam nunc sequitur ecclesia per leges astronomiae, et in alii ex mandato apostolico laboraverunt in hac parte; sed aliae scientiae maiores fuerunt neglectae, et praecipue istae quae iudicia et opera sapientiae magnifica noscuntur continere. Et huius causa fuit quintuples. Nam philosophia ante Christi adventum dedit leges mundo, praeterquam populo Hebraeorum, tam de cultu divino quam de moribus et legibus iustitiae et pacis inter cives, et belli contra adversaries. Et quoniam huiusmodi leges fuerunt datae quantum potuit humana ratio, ut Aristoteles vult in fine Ethicorum, ubi transit ad librum legum dicens: "Dicamus nunc quantum possibile est philosophiae in rebus humanis" etc, principes mundi noluerunt recipere legem Christi, quae fuit supra humanam rationem, et ipsi fuerunt regulati secundum philosophos, et ideo philosophia impedivit ingressum fidei, et tardavit in hoc, quod mundus ea deductus legi celsiori horruit consentire.
46
Фрагментами дан в переводе В.В. Петрова («Философия природы в Античности и в Средние века», М. 2000, с. 579).
47
Амвросий Медиоланский (ок. 340–397) — богослов, Отец Церкви, учитель Августина. Основные сочинения:
48
Рабан Мавр (776–856) — философ и богослов, архиепископ Майнцский, ученик Алкуина. Автор энциклопедического труда
49
Сочинение, приписывавшееся Рабану Мавру, в действительности было написано Аттоном Верчелльским (X в.).