— Правільна, Андрэй Кузьміч, я таксама дзіця вёскі. Правільней будзе сказаць — не дзіця, а пасынак. Як і вы, Андрэй Кузьміч,— зяць стараецца патрапляць у тон.
— Я сябе пасынкам не лічыў і не лічу!
— Не лічыце? Што ж, магчыма. Мо вы і сапраўды захавалі з вёскай нейкую духоўную еднасць. У сэнсе псіхалагічным. Але факт застаецца фактам: зямлі здрадзілі!
— Дык жа, гэта самае, у свой час сёй-той нямала пастараўся дзеля таго, каб вёска займела сваіх пасынкаў. Андрэй мой не ад радасці ў горад падаўся, не хлеба лёгкага шукаў,— кажа дзед.
— Дык то некалі, Кузьма Паўлавіч. І ніхто Андрэя Кузьміча не асуджае і не папікае. А зараз, зараз? — актыўнічае зяць.
— А што зараз? Цяперака хто хоча — едзе, а хто не хоча — на зямлі робіць,— разводзіць дзед рукамі.
— А ці многа тых, што на зямлі робяць? — не здаецца зяць.
— Многа — мала, а зямля не пустуе. Хто ж на ёй робіць, як не маладыя? З мяне ды з іншых порхавак работнікі ўжо невялікія!
— Канечне, канечне... Я не абагульняю. Астаюцца і працуюць. І я пачаў гаворку зусім не пра гэта. Я гаварыў аб зменах у псіхалогіі вясковага чалавека. Сёння ён ужо зусім не такі, якім быў нейкі дзесятак гадоў назад.
— Што, горшы стаў? — раптам падае голас сын.
— Навошта ж так прамалінейна, Эдуард? Горшы ці лепшы — не ў гэтым справа. Мы не суддзі,— адказвае зяць.
— А ў чым а?
— У тым, што урбанізацыя вёскі нясе ёй і пэўныя выгады, і пэўныя — на маю думку — страты, прытым непажаданыя.
— Ліха яго ведае, з вашай банізацыяй гэтай,— кажа дзед.— Як на мой дурны розум, дык людзі сталі жыць лепей. І тэлевізары ў кожнай хаце, і газпліткі, многія бабы ўжо і бялізну мыць развучыліся — машыны пакуплялі, на рэчку з пранікам, бадай, ніхто не ходзіць...
— Правільна,— падхоплівае зяць.— А вось акажыся ў вёсцы падарожны чалавек, дык начлег гэты чалавек знойдзе з цяжкасцю. А знойдзе, дык за начлег і за вячэру папросяць заплаціць. А раней селянін на грошы не квапіўся.
— Як каторы,— упарціцца дзед.— Каторы як раней кожнае каліва вішні лічыў, дык і цяперака лічыць. А каторы з чалавека за агурок ці за конаўку малака платы не браў, дык і цяперака не бярэ.
— Я кажу, Кузьма Паўлавіч, не пра некаторых, канкрэтных людзей, а ўвогуле. Быў селянін адзін, а зараз, мне здаецца, іншым стаў.
— Не ведаю, сынок, як там увогуле. Ты чалавек вучоны, шмат ездзіш, выпытваеш, запісваеш, мо табе і відней. А як на мне, дык якія нашы людзі былі, такімі і асталіся. Умелі паспагадаць чалавеку ў горы, тады, калі самі нічога не мелі, дык і цяперака, калі ў дастатку жыць сталі, таксама. І нашчот таго, што дабрэйшыя сталі ці паскуднейшыя... Мужык як быў мужыком, так мужыком і астаўся. Толькі не любіць, калі ім папіхаюць. Хітрэйшы, разумнейшы зрабіўся. Дзякаваць богу, як той казаў, радыё слухаем і газеты чытаем.
— Вось, Кузьма Паўлавіч, вы і самі прагаварыліся. Хітрэйшы мужык стаў!
— Дык а што ж? Што ў тым благога? Свет стаў хітрэйшы.
— Не хітрэйшы, тата, а разумнейшы,— кажа бацька.
— А не ўсё роўна? Дзе розум, там і хітрасць, як наш Мілок кажа. А йшчэ, сынку: як хто да мужыка, так і мужык да яго,— кажа дзед.
— Правільна, дзеду! — крычыць сын.— Ніхто не хоча, каб яго за дурня лічылі!
— А хто каго лічыць, Эдуард? — кажа зяць.
— Ды тут адзін расфіласофстваваўся,— угінае галаву ў плечы сын.
— Ну, ведаеш, Эдуард!
— А што? На злодзею шапка гарыць?
Сын не любіць Расціслава даўно. Спачатку гэта была чыста дзіцячая непрыязнь. За тое, што гэты чужы чалавек раптам забраў з хаты яго сястру. Сястра была старэйшая за яго на восем гадоў, і ён рос пад яе прыглядам. І вось нечакана яна пакінула яго аднаго, сам-насам. Тая непрыязнасць з гадамі не мінулася, а, наадварот, узмацнілася, перарасла ў адкрытую нелюбоў. Чаму так сталася, Эдуард наўрад ці ведаў і сам. Хутчэй за ўсё таму, што бачыў: не любіць зяця бацька і няма асаблівай радасці ў сестрыных вачах. А бацьку сын верыць. Бацька ўмее бачыць людзей. Ёсць у яго чуццё на добрага чалавека і на благога. Бацька паталагічна не церпіць няшчырасці. І ў яго, у сына, гэтая рыса — ад бацькі. Ледзь толькі адчуе, што чалавек гаворыць няпраўду, пачынае выкручвацца, гаварыць не тое, што думае, усярэдзіне ў яго пачынае як бы казытаць нешта, і ён ужо не можа стрымацца, каб не запярэчыць, не пагадзіцца.
Вось і зараз — не стрымаўся, уеў філосафа злодзеем.
Маці кінулася на паратунак зяцю:
— Эдзік, што ў цябе за натура такая? Адно і тое ж! Слова не дасі сказаць.
Маці злуецца ўсур'ёз. Сын некалі яе давядзе. Чаго, каб хто спытаў, лезе? Досыць і без яго! Яна, маці, злякалася, калі дачка знячэўку заплакала. Падумала, што і праўда здарылася нешта благое. А пасля паслухала блытаную даччыну гаворку і супакоілася: праз гэта людзі не разыходзяцца! Проста — абое надта разумныя! Ну, няхай зяць там нешта такое і зрабіў, дык — чаго ж дачка? Чаму не саступіла? А то ўжо — не магу так больш! А трэба не пра сябе, а пра Алеську думаць... І добра, што Росцік здагадаўся зайсці. Пасядзяць во разам, пагамоняць, дык і астынуць абое, калі што і было там у іх. Дык чаго ж сын лезе, куды яго не просяць?