Яна, Тацяна, ад тых слоў уся чырванню залілася, быццам перад палаючай грубкай пасядзела. Дурная, ой якая дурная была! Думалася ж тады, што ён і напраўду пахваліў яе.
Ён гаварыў, шмат курыў, а табака смярдзючая-смярдзючая, дым — як атрута, і яна, Тацяна, урэшце паднялася з-за стала, бо і без таго дыму галава нешта разбалелася, усё цела млявасць разабрала — адно ў пасцель. Вылезла з-за стала і пайшла з хаты, на сваё лежбішча ў свіронку.
Яна ўжо, здаецца, і драмаць пачала, калі пачула, што нехта бразнуў клямкай і выйшаў на ганак. Ён ці матка? Па тым, як зарыпелі прыступкі, здагадалася — ён. Дубіцкі прайшоўся па двары, схадзіў на гумно — чула, як адшчэпліваў варотцы, вярнуўся назад. Патаптаўшыся ля ганка, зрабіў колькі крокаў да свіронка. Яна не бачыла, але пэўна ведала — падышоў да пярэклеці. І праўда: ступіў яшчэ колькі крокаў і сеў. Сядзеў і, мусіць, смактаў папяросу, бо цягнула дымам. Сядзеў і маўчаў. Маўчала і яна, баючыся паварушыцца. Нейкае быццам утрапенне найшло на яе. Нікому не казала, нават Маньцы не прызналася, што тады, як ён сядзеў і курыў, яна раптам падумала, што калі да яе падыдзе, дык не прагоніць яго. Ляжала, прыслухоўвалася не так да яго, як да самой сябе, а ўтрапенне тое не міналася, як сляпіца якая. Здрыганулася ўся, бы локцем на асцюк які накалолася, ажно ўнутры аддалося, калі пачула знячэўку:
— Вы спіце, Таня?
Яна не азвалася, але ён, пэўна, здагадаўся, што не спіць. Па дыханні яе здагадаўся. Як спіць чалавек, дык дыхае роўна, а яна, памятае, ледзь не хаўкала ротам, бы топячыся. Здагадаўся, сказаў зноў ціха:
— І мне вось не спіцца. Быў лёг, ды выйшаў пакурыць.
І яна тады азвалася. Азвалася па-дурному, нібы якая зялепуха:
— А чаго вам, Івай Пятровіч, не спіцца?
— Эх, Таня! — ён, пэўна, выдыхнуў гэта разам з дымам, павярнуўшыся да дзвярэй свіронка, бо яна зноў пачула пах табакі.— Калі б вы ведалі...
— Што?
Брыдка, надта ж брыдка цяпер усё тое ўспамінаць. Што з ёй тады рабілася, ніяк зразумець не можа. Каб жа хоць падабаўся ён ёй, той Дубіцкі, а то ж... Кацяня хрыпатае, а не мужчына, а вось жа — дай веры. Сама, можна сказаць... Хіба ж яна не памятае, як тое «што?» сказала? Каму-каму, а сабе самой можна прызнацца: памятае! Бо, здаецца, больш ужо нікому так яна не гаварыла.
Скрыпнула дошка на пярэклеці, потым ужо ў свіронку, і адчула яна на сабе яго рукі, і адзначыла для сябе са здзіўленнем, што ён хоць і нядошлы на выгляд, але дужы, жылаваты, і сама абхапіла яго, і зайшлася ў дрыгатлівай бяспамятнай знямозе — быццам ад бясконца радаснага смеху...
А пасля бы раптоўна ацверазела яна. Ляжала моўчкі і ўжо ці не з агідаю слухала, як дыхаў ён побач, брыдка было дакрануцца да яго. І на душы ў самой таксама было брыдка. Хацелася плакаць, хацелася, каб хто — толькі не ён, нават не матка — абняў яе, прытуліў, пашкадаваў. Жахнулася, калі знячэўку прыгадаўся Пецька і калі раптам бліснула маланкай у галаве: гэта ж ці не год якраз мінуўся, як пахавала яго... І ў страху сцялася ўся, і зноў мільганула ў галаве, што з ім, з Пецькам, тое было зусім іначай...
Моўчкі ляжала, здранцвелая, і баялася выдаць сябе чым, баялася, каб не здагадаўся ён, пра што яна думае, стрымлівала сябе, каб не заскрыгатаць зубамі ад пякучага болю, крыўды на самую сябе, ад сораму. Сон як рукой зняло. Адчувала, што і ён не спіць. Не спіць, а — маўчыць. Хоць бы слова сказаў, мо палягчэла б.
І калі ён раптам, павярнуўшыся, прыпадняўся на локці і пацягнуўся да яе, яна, як падкінутая спружынай, села і, хапіўшы яго за плечы, колькі сілы мела, адштурхнула ад сябе:
— Задушу!
Ёй падалося, што яна крыкнула, і спалохалася, бо яшчэ сноўдаліся, чутно было, па вуліцы пашавэлкі — маглі ўчуць... Але па тым, як прашаптаў: «Ты што, Таня?» — не ўскрыкнуў, а прашаптаў,— здагадалася, што і яна не крычала. Зноў прашаптала:
— Не лезь! Задушу!
Ён падняўся, атросся. Капошачыся ўпоцемку з вопраткай, сказаў:
— Ашалела, ці што?
А яна ўжо не магла супакоіцца. Усхапіўшыся на ногі, яна штурхнула яго да дзвярэй, прастагнала:
— Прападзі ты пропадам! Каб духу твайго тут не было!..
Яна так і не ведае, куды ён тады падзеўся. Пэўна, поначы павалокся ў раён, а мо па дарозе недзе ў стозе да сонца праваляўся. У хату не заходзіў, і на канапе астаўся ляжаць яго пляскаты, з двума замкамі, партфель. Больш Дубіцкі ў іхнім калгасе не паяўляўся. Чаму — яна не пыталася. Пэўна ж, не яна была таму прычынай. Быць таго не можа, каб яна! Бо што яна яму? Мо ў кожным калгасе меў каханку. Жаліўся, што адзін на цэлым свеце, а пасля ўведала: меў Дубіцкі жонку і двое дзяцей. Але маці пра тое яна не сказала. А партфель ускінула на гарышча. Было ў ім некалькі пакамечаных паперын, у якія загортваў, пэўна, сала, і хлебныя крошкі...