— Я ж, Манечка, больш і вінавачу Алёшку,— азвалася ўрэшце.
— Ага, так я табе і паверыла! Ці нарадзілася яшчэ матка тая?
— Кінь, Манечка!
Яны дабілі занятыя імі чатыры радкі — ад дарогі, што бяжыць з сяла ў Барок, да Якубавага раўка ў Паддубоўі, без пярэдыху павярнулі назад. Прыпыніліся на хвіліну толькі — нацягнуць на лоб хусткі, каб сонца так не смаліла ў галаву.
— Я, Танька, не выскаляюся,— Матчын голас палагаднеў.— Але ж не веру я ўсё... Як ён мог рашыцца на такое?
— Мусіць жа, мог, Манечка.
Манька, памаўчаўшы, сказала нечакана:
— Панскай натуры ён у цябе, дзеўка. Табе падмогі ад яго не было і нямашака. І ў мяне адной галава праз усё баліць, і ў цябе.
Тацяна адказала на тое лёгка, як на нешта даўно перадуманае і перабалелае:
— Каб горшай бяды не было, Манечка. Падмогі таей я ад яго і не вымагала. Сама пакуль у сіле.
— Дык чаго ж цяперака енчыш? Выгадавала гультая і абібока, дык сама і вінаватая!
— Ведама, вінаватая,— ціха прамовіла Тацяна.— Толькі ад гэтага не лягчэй, Манечка. Ці ж я яго чаму благому вучыла?
— Благому ён і сам навучыўся. Добраму ты яго не навучыла, дзеўка!
Сказала тое Манька і, як яе хто ўджаліў, ірванулася наперад, толькі камякі зямлі паляцелі з-пад матычкі. А яна, Тацяна, наадварот, як умлела, нібы яе варам усю абліло — так яе словы Маньчыны ўразілі. Не кінулася даганяць сяброўку. Ведала, пачакае Манька, пасядзіць на ўздоражку. Корпалася, падсякала матычкай зелле, машынальна пасоўвала паперадзе сябе кошык — ужо амаль поўны — і ўсё над Маньчынымі словамі думала.
«Добраму ты яго не навучыла...» А чаму ж яна вучыла яго? Усё ж рабіла, каб найлепей яму было. А ці ж добрае можа благім абярнуцца? Але ж чаму ёй сэрца па Алёшку даўно баліць, так баліць, як ніколі раней не балела, нават тады, калі маленькі быў? Сэрца матчына чуе бяду дзіцячую. Ужо не першы год той боль жыве ў яе сэрцы. І не той колішні боль па малым Алёшку, калі ёй усё на бяду варажыла. Боль той, памятае, салодкі быў і мінаўся адразу, як толькі абдымалі яе за шыю яго цёпленькія ручаняткі. А то ж — наадварот! Асабліва з тае пары, як у горад падаўся Алёшка. Прыедзе ён, у хату зойдзе, дык яна і радай, і як бы нейкі страх душу халоніць. Глядзіць на яго, на тое, як ён робіць што, ходзіць, прычэсваецца каля люстэрка, і ўсё ловіць сябе на думцы: чужы нейкі робіцца яе Алёшка. Штораз, з кожным яго прыездам усё болей палохалася яна гэтага незразумелага і неадчэпнага адчування.
Палягчэла троху, калі ажаніўся Алёшка. Мо проста не да таго было, другі клопат быў? Але праз нейкі год-другі страх вярнуўся. І боль. Шчымела сэрца і шчымела. Яна ўжо, хоць ты нікому не прызнавайся, нібы змірылася з тым страхам, быццам і чакала бяды. А яно вось і праўда. Заўчора, як Рыта прыехала, яна, Тацяна, адразу здагадалася, што нешта не тое. Рыта яшчэ і слова не паспела сказаць, і не падышла, каб паздароўкацца, а ў яе сэрца так і забілася: тах-тах-тах, і гарачыня пад грудзі падкацілася...
Дагрэблася яна да дарогі, прысела, а пасля і прылегла, каб спіна адышла. Манька загаварыла да яе зусім не пра тое:
— Чула ты ці не, як учора Гэлька ля канторы лямантавала?
— Не чула я нічога.
— Цырк, і толькі! Яе ж з пошты прагналі. Дык яна злавіла ля канторы дырэктара і давай прасіць, каб даяркай ёй пайсці. А ён вазьмі ды скажы: «Ты ж усе кармы ў свой хлеў перацягаеш!» Дык яна кляла і дырэктара, і Пётру, крычала, што гэта ён увёў дырэктару ў вушы, што зладзейка яна...
Яна, Тацяна, не слухала. Не было ёй сёння справы да Гэлькі ці да каго там яшчэ.
Прыбегла дадому — нявесткі ў хаце не было. Пэўна, у садок з Алачкай пайшла. Яна не стала гукаць іх, узяла даёнку, у кішэню паклала лустачку хлеба і пабегла ў поле. А прыйшла, дык нявестка з унучкай, бы сабраўшыся куды, у двары яе стрэлі.
— Ай-яй, няўжо бабу з малачком чакала? От разумніца мая! Бярыся за вочапку, памагай бабцы, а то баба старая, нядужая...
Так, гамонячы з малой, зайшла ў хату, узялася цадзіць малако. Следам зайшла і Рыта, прысела ля стала. Знячэўку спытала: