Рэйнальда падлічыў ужо, што ліст ад сястры са стужкай прыйдзе якраз да Новага года: “Вось мы і засмажым кураня на свята!” Дзіўныя людзі! Яны прадавалі метр стужачкі і радаваліся, што сёння не лягуць спаць галоднымі. А заўтра — заўтра іх не цікавіла. Як хутка мой каханы пагадзіўся жыць “за кошт СССР” — у дадзеным выпадку гэта значыла за кошт маёй маці, залежаць ад якой мне менш за ўсё хацелася. Таму ўпарта хадзіла па канторах, каб усюды пачуць аднолькавае: “Compañera, no hay nada para usted.” [59] Нашыя сустрэчы з мужам — а прыязджаў ён цяпер раз у месяц, Альгін — няблізкі свет, білет сёе-тое каштуе, — звычайна заканчваліся спрэчкамі (“Якое дзікунства — дзве асобныя чаргі ў краме: para los hombres і para las mujeres.” [60] — “Мужчыны працуюць, іхні час трэба берагчы!” — “Але твая сястра таксама працуе, чым яна горш за мужчын?” — “Справа жанчыны не працаваць, а нараджаць салдат для Рэвалюцыі!” — ах, amigo, калі б ты толькі ведаў, што амаль слова ў слова паўтараеш “фашыста” Ніцшэ!), — урэшце, не толькі нашыя: неяк да мяне прыбегла са слязамі на вачах Лідка:
— Зноў з Арманда тыдзень не размаўляем. Паказала яму заметку
ў “Известиях”, ну, тую, “Аресты в Гаване”. Ты ведаеш, што ён сказаў? “Правільна. Усіх трэба расстраляць”. Як жыць далей, га?
Ліда глядзіць на мяне так, быццам я зараз пакажу ёй выйсце — гэткую трыумфальную арку, якая не ператворыцца ў новую пастку. Ейны Арманда неяк падвозіў мяне ў мікрараён з прыгожай назвай Барка-дэ-Ора, што значыць Залаты Карабель, дзе жыве Ірына, з якой мы, нягледзячы на розніцу ва ўзросце, пасябравалі. Якраз грукатаў трапічны лівень, на аўтобусным прыпынку безнадзейна стаяла сям’я з маленькай дзяўчынкай, — Арманда давёз іх да самога дома, не узяў ні песа: “Каб дзяўчо не захварэла!” А тых, у Гаване, — расстраляць…
— Ён думае, — усхліпвае Лідка, — што на тыя восемдзесят песа, якія
выдае мне штомесяц, можна пражыць! Ён і не ўяўляе, што ўсе прадукты ў ягонай лядоўні — з савецкіх суднаў. Ён лічыць, дурненькі, што ўсе на Кубе жывуць так, як мы! Вох, наспеў час зрабіць яму “асобы перыяд”: тархету ў рукі — і марш у краму па мандада! Будзе яму тады “socialismo o muerte…”
Я ўявіла сабе паважнага Арманда Лопеса ў той чарзе за дзіцячым абуткам (па тархеце — дзве пары ў год), з-за якой не спала мінулую ноч. Крама “La Habanera”, што значыць “Гаванка”, якраз па суседству з намі. З вечара натоўп запоўніў вуліцу, жанчыны сядзелі проста на тратуары, у дзве гадзіны ночы была першая пераклічка, а шостай раніцы — другая, да адкрыцця падаспелі дзве паліцэйскія машыны, але шкло ў вітрыне ўсё роўна высадзілі. Час ад часу да нас у дом заносілі непрытомных жанчын, звычайна цяжарных. Суткі без вады, ежы і сну, на спякоце — якім адважным камуністам трэба для гэтага быць, таварыш Лопес!
Прыйшоў, нарэшце, доўгачаканы ліст ад сястры. Канверт быў ускрыты і груба заклеены, зразумела, ніякіх стужак у ім не выявілася. Так што Новы год мы сустрэлі досыць сціпла: некалькі апельсінаў, бутэлька “Habana Club”. Рэйнальда чухаў патыліцу, а на мяне напаў істэрычны рогат: якраз тыдзень таму ў мяне скралі расчоску, — расчоскі ў Сант’яга не купіць! — і я вырашыла не расчэсвацца год, да паездкі на Беларусь, а табе, каханы, для поўнага камплекту — яшчэ адна цытата з Ніцшэ: “Толькі там, дзе канчаецца дзяржава, пачынаецца чалавек”.
…Корань усіх войнаў і непаразуменняў у свеце — толькі ў розніцы перагорнутых адбіткаў на сятчатцы вока, бо кожны — кожны! — бачыць свет па-свойму, стварае свой ўласны фільм на экране камунальнага кінатэатра. Для аднаго гэта — трылер з жахамі, для другога — камедыя пра бананавы рай, для трэцяга — антычная трагедыя року, для чацвёртага — сентыментальная “мыльная” опера і г.д. Розніца культур і індывідуальнага досведу змяншаюць нашыя шанцы на ўзаемаразуменне. Але я ўсё ж такі хацела выратаваць нашае каханне, amigo mio, няхай яно ўсяго толькі лісцік, намаляваны на цаглянай сцяне, што ўзвышаецца насупраць закратаванага акенца. Нават калі ты, не паслухаўшыся мяне, занёс нашыя заручальныя пярсцёнкі ў краму venta libre — на дваццаць шэсць даляраў заважылі тыя вузенькія абадкі, якраз хапіла табе на вентылятар, бо ў тым тваім Чарнобылі, зразумела, без яго не абысціся; нават калі ты паказаў мне на вуліцы маладую негрыцянку, якая ішла той вульгарна-зазыўнай хадой, моцна віхляючы сцёгнамі, як большасць тутэйшых жанчын: “Яна ходзіць як каралева! Нельга параўнаць з табой!”; нават калі твая маці пасля чарговай нашай з ёю спрэчкі (“Я хацела навучыцца ў цябе камунізму…” — “Не хапала мне яшчэ быць настаўніцай дурноты!”) ледзь не кінулася да мяне з кулакамі, і толькі крык Карыны: “Abuela! Mama no se tocan!” [61] ацверазіў яе, — я ўсё яшчэ спадзявалася на нешта, я шукала спосабу падмануцца, хаця ўсё было зразумелым desde el princípio. [62]