Выбрать главу

З гэтай нагоды надзвычай востра паўстала пытанне пра стварэнне генеалагічнага дрэва, якое павінна было грунтавацца на шматлікіх дакументальных сведчаннях, што яшчэ захоўваліся ў розных музеях ды архівасховішчах і пры гэтым не выклікалі сур’ёзных нараканняў з боку спецыялістаў.

Менавіта тады пабачыла свет фундаментальная, амаль 700-старонкавая біяграфія Т. Касцюшкі, падпісаная толькі адной літарай “К” [16].

За гэтым ініцыялам хаваўся вядомы польскі гісторык Тадэвуш Сыльвестр Корзан (1839 — 1918), ураджэнец Мінска (сучаснай сталіцы Беларусі).

Ягоная манаграфія, якая стала сапраўднаю з’яваю ў касцюшказнаўстве, называлася “Касцюшка. Біяграфія, складзеная па дакументах”. І гэтая назва цалкам адпавядала рэчаіснасці, паколькі Т. Корзану былі даступныя шматлікія найкаштоўнейшыя ў гістарычным плане дакументы, што паходзілі з уласных архіваў розных нашчадкаў Касцюшкаў. Большасць папераў пазней была незваротна страчана (загінула ў 1944 годзе падчас моцнага пажару польскай сталіцы). Гісторыку пашчасціла ўпершыню ўвесці ў навуковы ўжытак крыніцы, неўзабаве назаўжды згубленыя для гісторыі.

Вянчала Корзанаву манаграфію генеалагічнае дрэва („Rodowód Kościuszków Siechnowickich przez akta sprawdzony i uzupelniony”), у аснову якога была пакладзена копія радаводу ХVІІІ стагоддзя, выкананая ў 1893 годзе Рыхлінскім і дапоўненая самім аўтарам манаграфіі на падставе сямейных папер.

Усяго змешчаная ў кнізе Т. Корзана генеалогія Касцюшкаў-Сяхновіцкіх апісвала 199 асоб, у тым ліку 77 жаночых (сярод гэтага шырокага спіса 34 жаночыя і адно мужчынскае імя былі прызнаныя невядомымі).

Першае выданне манаграфіі выйшла накладам Народнага музея ў Раперсвілі (Швейцарыя). Гэтая ўстанова была ўтвораная ў 1869 годзе намаганнямі палітычнага эмігранта графа Уладзіслава Плятэра і стала ажыўленым цэнтрам польскага нацыянальнага жыцця [17].

У значнай ступені дзейнасць музея падтрымлівалася швейцарскімі ўладамі, калекцыя папаўнялася за кошт добрачынных ахвяраванняў. І ў 1906 годзе (да часу выхаду ў свет другога выдання кнігі Т. Корзана) музейныя зборы налічвалі ўжо каля 75 тысяч друкаваных выданняў, 12 тысяч рукапісаў, 8 тысяч фотаздымкаў, больш за тысячу нотных сшыткаў і дзвюх тысяч малюнкаў, а таксама калекцыі зброі, мундзіраў, этнаграфіі [18]. Апроч таго, тут месціўся асобны пакой Тадэвуша Касцюшкі, у якім знаходзіліся 243 арыгінальныя дакументы ХVІ — ХІХ стагоддзяў, прысвечаныя прадстаўнікам ягонай сям’і [19].

У далёкую Швейцарыю касцюшкаўскія паперы трапілі, галоўным чынам, з Беларусі.

Першая частка іх знаходзілася некалі ў Малых Сяхновічах (цяпер Жабінкаўскі раён) ва ўласнасці Казіміры Раманаўны Булгак, праўнучкі Ганны з Касцюшкаў Эсткі, роднай сястры Тадэвуша Касцюшкі.

Другую частку раней захоўваў Станіслаў Валіцкі ў Шпіталях (таксама на Жабінкаўшчыне), прычым, у ідэальным стане: з некаторых папераў былі знятыя дзве, тры і нават чатыры копіі.

Трэці збор касцюшкаўскіх дакументаў знаходзіўся ў прыватным архіве графа Станіслава Касакоўскага ў Войткушках, а пазней быў перададзены ва ўласнасць кракаўскага Ягелонскага універсітэта.

І, нарэшце, апошняя частка дакументаў захоўвалася ў маёнтку Лышчыцы Брэст-Літоўскага павета Гродзенскай губерні ў зборы Марыі Раманаўны Віслоцкай (1846 — 1932), роднай сястры Казіміры Булгак [20]. Сярод іншых рэчаў у Лышчыцах зберагаліся фамільныя партрэты Амброжыя Казіміра і Барбары з Глеўскіх Касцюшкаў, дзеда і бабулі Тадэвуша Касцюшкі — усё, што засталося ад разбуранай родавай капліцы ХVІІ — ХVІІІ стагоддзяў у спадчынных Сяхновічах. Па просьбе Віслоцкіх мастакі А. Рэгульскі і Я. Краеўскі паводле гэтых партрэтаў стварылі гравюры, копіі якіх у 1881 годзе былі змешчаны на старонках “Тыгодніка ілюстраванага” [21]. Сёння выявы Амброжыя і Барбары, намаляваныя брэсцкай мастачкай Вольгай Маслоўскай, упрыгожваюць экспазіцыю мемарыяльнага пакоя Т. Касцюшкі ў Малых Сяхновічах [22].