Pos marchar longatempe adsur sabli, stoni e nivi, lu fine deskovris voyo. Ed omna voyi arivas a loki habitita da personi.
— Bona matino! — lu dicis.
Olu esis gardeno di qua rozieri esis plena de flori.
— Bona matino! — dicis la rozi.
La princeto observis la rozi. Omni samaspektis kam lua floro!
— Qui esas vi? — questionis ad oli la surprizata princeto.
— Ni esas rozi — respondis la flori.
— Ha! — dicis la princeto.
Lu sentis su tre desfelica. Lua floro dicis a lu ke olu esis la unika floro di lua speco en la tota universo. E nur en un gardeno lu vidis plu multe kam kinamil flori samaspektanta!
“Olu tre multe shamigesis — pensis la princeto — se olu vidus ta flori. Olu multafoye tusus
forte ed olu simulus mortar por evitar la ridindeso. Lore me oblige simulus flegar olu, nam altrakaze, por shamigar me, olu esus kapabla vere mortar...
E pose lu pensis: “ Me kredis ke me esis richa pro posedar unika floro en la mondo, ma me nur posedas ordinara rozo. Me nur posedas ta rozo e tri volkani di qui somiti esas tam alta kam mea genui, ed un ek oli esas extingita forsan eterne. Vere me ne esas granda princo”. E kushita sur la herbo, la princeto ploris.
36
Chapitro XXI
Lore aparis la foxo:
— Bona matino! — dicis la foxo.
— Bona matino! — respondis polite la princeto, qua regardis addope ma lu vidis nulu.
— Me esas hike, — voco dicis — sub la pomiero.
— Qua vu esas? — dicis la princeto —. Vu esas tre bela!
— Me esas foxo.
— Venez ludar kun me — propozis ad olu la princeto—. Me esas tante trista!
— Me ne povas ludar kun vu — dicis la foxo —. Me ne esas domestikigita.
— Ha, pardonez! — dicis la princeto.
E pos mikra medito lu dicis:
— Quo esas domestikigar?
— Vu esas stranjera — dicis la foxo —. Quon vu serchas?
— La personin me serchas — dicis la princeto. Ma quo esas domestikigar?
— La personi — dicis la foxo— posedas fusili e li chasas.
To esas tre jenanta! Ma li anke produktas hani, to esas lua
precipua sucio. Ka vu serchas hani?
— No — dicis la princeto —. Me serchas amiki. Ma,
quo esas domestikigar?
— To esas tre obliviita afero — dicis
la foxo —. “Domestikigar” signifikas “krear
relati”.— Ka “krear relati”?
— Kompreneble — dicis la foxo —. Vu
esas por me nur puereto, tote simila kam
centamil puereti. Vu ne esas necesa a me.
E me anke ne esas necesa a vu. Me esas
por vu nur foxo tote simila kam centamil
foxi. Ma se vu domestikigos me, lore ni
esos reciproke necesa. Vu esos unika en la
37
mondo por me, e me esos unika en la mondo por vu.
— Me kompreneskas — dicis la princeto —. Existas floro... e semblas a me ke olu domestikigis me... — To esas posibla — dicis la foxo —. Onu vidas sur Tero tante multa kozi!
— No, to ne esas sur Tero! — dicis la princeto.
La foxo aspektis tre kurioza:
— Ka sur altra planeto?
— Yes.
— Kad anke existas chasisti sur vua planeto?
— No.
— To esas tre interesanta! Ka hani?
— No.
— Nulo esas perfekta — sospiris la foxo —. Mea vivo esas monotona. Me chasas hani e la
personi chasas me. Omna hani esas samaspektanta ed anke la personi esas samaspektanta. Do to esas kelke tedanta a me. Ma se vu domestikigas me, lore mea vivo esos tam brilanta e varma kam la suno. Me konocos sono de pazi diferanta ad altra qui obligas a me refujar en mea terotruo. Vua pazi, tote kontree, ektiros me de la terotruo quale muziko. Pluse, ka vu vidas ta frumenta agri? Me ne manjas pano, do la frumento esas neutila a me. La frumenta agri memorigas nulo a me, e to tristigas me. Ma vu havas ora hararo. E se vu domestikigas me, lo esus marvelo! nam la frumenta agri memorigos a me vua ora hararo, e me amos la susuro de la vento inter la spiki.
La foxo silencis e longatempe regardis la princeto:
— Voluntez... domestikigar me! — dicis la foxo.
— Ton me prizus — respondis la princeto— ma me ne havas suficanta tempo. Pluse me devas
trovar amiki e konocar altra kozi.
— Onu nur bone konocas to quon onu domestikigis — dicis la foxo—. La personi ne plus havas
tempo por konocar ulo; li kompras omno ja pronta de la vendisti, ma pro ke ne existas vendisti de amiki, lore la personi ne plus havas amiki. Se vu volas havar amiko, domestikigez me!
— E quon me devas facar? — dicis la princeto.
— Onu devas esar tre pacienta — respondis la foxo—. Unesme vu sideskos adsur la herbo ne
tre proxim a me. Lore me oblique regardos vu, ma vu nulon dicos.
La paroli esas kauzo de miskompreno. Ma singladie vu povos
sideskar kelke plu proxim a me...
La sequanta dio la princeto rivenis.
— Maxim bone esus se vu rivenus ye la sama kloko
kam hiere — dicis la foxo—. Se vu rivenas, exemple, ye
dek e sis kloki, me vartus vua arivo de dek e kin kloki,
e segun la kloko di vua arivo proximigeskos, mea
feliceso augmentos. E ye dek e sis kloki me esos tre
desquieta vartante vua nemediata arivo, tale
me deskovros la valoro di la feliceso.
Ma se vu arivas singladie ye diferanta
kloko, lore me ne savos kande me
devas preparar mea kordio... La ritui
esas necesa.
— Quo esas rituo? — dicis la
princeto.
— To anke esas tre obliviita
afero — dicis la foxo —. To distingas
38
dio de altra dio, e kloko de altra kloko. La chasisti anke respektas rituo. Jovdie kustumale li dansas kun la yunini en la vilajo. Kompreneble singla jovdio esas marveloza dio por me. Me povas promenar til la viteyi. Se la chasisti ne dansus sempre ye la sama dio di la semano lore omna dii esus egala e me nulatempe povus vakancar.
Tale la princeto domestikigis la foxo. Ma kande la kloko de la foriro proximigeskis, lore la foxo klamis:
— Ho! Me ploros!
— Se vu ploros lore la kulpo esas vua — dicis la princeto —. Me nulakaze deziris malaji a vu; ma vu insistis pri la domestikigo.
— Certe — dicis la foxo.
— Ma vu ploros! — dicis la princeto.
— Certe! — dicis la foxo.
— Do, vu nulo ganis.
— Yes, me ulon ganis — dicis la foxo — pro la koloro di la frumento.
Pose olu dicis:
— Irez rividar la rozi. Vu komprenos ke vua rozo esas unika en la mondo. Pose rivenez por
adiar me e me donacos a vu sekreto.
La princeto iris rividar la rozi e lu dicis ad oli:
— Vi ne esas simila a mea rozo, vi ankore esas nulo. Nulu domestikigis vi nek nulu domestikigesis da vi. Vi esas quale mea foxo esis. Ante olua domestikigo da me olu esis foxo simila ad altra centamil foxi. Nun, pro ke olu esas mea amiko, olu esas unika en la mondo.
La rozi tote konsternesis.
— Vi certe esas bela, ma tote vakua — dicis la princeto—. Nulu sakrifikus su po vi. Irgu supozus ke mea rozo esas simila a vi, ma mea rozo esas por me plu importanta kam omna vi kune, pro ke olu esas la floro quan me sorgis, la floro quan me irigacis e protektis per vitra klosho; olu esas la floro quan me defensis kontre la aerosufli per paravento e kontre la raupi ( ecepte du o tri qui transformesis a papilioni ) ; olu esis la rozo quan me audis plendar, fanfaronar o esar tacita. Nam olu esas mea rozo.
E lu retrovenis a la foxo.
— Adio! — lu dicis.
— Adio! — dicis la foxo —. Yen mea sekreto. Olu esas tre simpla. Onu nur vidas bone per sua
kordio, nam la esenco esas nevidebla a la okuli.
— La esenco esas nevidebla a la okuli — ton repetis la princeto, por bone memorigar lo.