Толькі... маўчу, нічога не раблю. Ведаю, што не адступіцца ад волі сваёй цёмная ноч. І ветах. І ты, воўк белы, драпежны. Прыспешваеш мяне сваім выццём. Няўжо і я не адступлюся з вамі? Я не паслухаю цябе. Я не паслухаю ўсіх вас. Не паслухаю адзіны раз.
І цяпер, праз час, я адчуваю тваю волю, цёмная ноч. Толькі не магу я знайсці адказу. Адгукніся мне, Дзіў. Дапамажы зразумець.
— Не адмяніла сваіх чараў тая, якая верыла ў свет. Не вярнуў гэтых чараў ты, адзіны, хто мог так зрабіць. І хто павінен быў так зрабіць, бо ў гэты свет не верыў. Што ж, нездарма скрыўдзіліся ноч, ветах і белы воўк, — прамаўляе мне змрочны Дзіў.
А я бачу ў замеці жоўтых тужлівых лістоў цябе, светлая чараўніца. Пайшла ты ў няблізкі вялікі свет. Не змог я змагацца з табою. Позірк твой, светлы, харошы, забыць не магу. Нагадаюць пра цябе ноч, ветах і воўк, якія чуйна слухаюць слова маё.
І цяпер, як і тады, пра нешта выеш, белы воўк, пра некага плачаш. Я памятаю, што некалі, даўно-даўно, ты мне адказаў.
«Пра цябе і пра яе, чарадзей начны, дзіўны-непрадказальны. Вось і пачалася ваша легенда...»
***
Крычыць уночы Дзіў, адкрывае мне памяць. Смяецца з мяне здзекліва, кпліва, зусім не так, як смяялася ты, цёмная ноч. І чуецца ў ягоным голасе дакор: маўляў, літасцівыя ноч, ветах і воўк да свайго абранніка, толькі як ты мог забыць пра іх волю. Як мог спадзявацца, што будзеш мудрэйшым за іх.
— А чаго ж ты хацеў, чарадзей? Зрушыла светлая чараўніца адвечны лад.
Я ведаю гэта, Дзіў. І ўсё ж не магу паверыць, што маглі яны ўчыніць такое. Памятаю, як мовіла мне ноч, што слухаюцца яе магутныя багі, слухаюцца не так, як смяротныя. Памятаю, як загарнуўся ветах у чорныя хмары, пакрыўджаны маёй пагардай. Памятаю, што знік ты некуды, белы воўк. Дзе ж ты быў? Я і цяпер не ведаю.
Памятаю. Ты адкрываеш мне памяць, Дзіў. І зноў, як быццам гэта здарылася імгненне таму, чую, што бязгучна ляціць над светам слова вялікага Сварога. І зноў, як бы нічога не мінулася, нічога не прайшло, думаю я, верны чарадзей ночы, пра тое, чаму ж, вялікі Сварог, ледзьве чутна слова тваё.
...Парушыўся адвечны лад. Толькі нездарма так учынілася. Светлымі чарамі ў цёмнай ночы абуджана незвычайнае зернейка. І будзе расці зернейка, дзіўнае, цудадзейнае. Будзе расці дзеля людзей. Не будзе ў быцці такога сэрца, якога не здолее яно прасвятліць, падараваць дабрыню і спагаду. Беражыце яго, багі, дзеля зямлі...
Гаворыць Сварог пра тую радасць, якую падорыць зернейка людзям, пра добрае і харошае, што зробяць тыя, сэрцаў якіх дакранецца цудадзейнае зернейка. А ў цёмным небе, над цёмнай зямлёй расквітнелі перуновыя кветкі — агністыя маланкі. Шмат агністых кветак.
І адказвае Пярун Сварогу:
— Чароўнае зернейка буду берагчы заўсёды як найвялікшы, найжаданейшы дарунак. Аддам яго лепшаму з людзей, чыё сэрца чыстае, чыя душа жывая, каб расквітнеў нябачаны раней цуд у людскім свеце. І тады добрым і прыгожым зробіцца людскі свет. Стане такім, якім яшчэ не быў ніколі-ніколі. Знікнуць, як быццам іх не было, пакуты, і горыч, расчараванне і ўсё, ад чаго мы, несмяротныя, хацелі б выратаваць людзей.
— Мы не можам выратаваць іх ад усяго. Будзь асцярожны са сваімі жаданнямі брат. І ці не пра лепшага чарадзея гаворыш ты? — пытаецца заклапочаны Вялес.
— Не! — гнеўна-грукатліва кідае Пярун. — Ні адзін з чарадзеяў не будзе аберагаць зернейка. Ніколі.
— Падумай, брат, — спакойна і разважліва працягвае Вялес, — як зможа захаваць смяротны, які не ведае чараў, цудадзейнае зернейка. Як зможа такое зрабіць?
— Зможа. І зробіць, — па-ранейшаму гнеўна доводзіць сваё Пярун, — пакуль ёсць у сэрцы чалавечнасць. А яна ёсць заўсёды. Я ведаю. Я бачыў яе там, дзе б, думалася, яе быць не можа. Мы занадта верылі ў чарадзеяў. Занадта доўга.
— Мы зрабілі шмат памылак, толькі ці не чарадзеі сталі адкупіцелямі многіх з іх. І што ж станецца са светам, калі мы з усёй утрапёнасцю паверым у слабога чалавека?
— Маўчы, Вялес. Што ты ведаеш пра яго, слабога чалавека?
— Я ведаю, як цяжка ўрабляць яму зямлю. Як пакутліва жне ён спрадвечныя каласы, поячы іх сваімі тужлівымі песнямі, росячы іх сваім салёным потам. Як мінае час, і забывае ён пра зжатыя каласы. Змаўкаюць і губляюцца песні, складзеныя ад усёй душы, ад шчырага сэрца. Ён забывае ўсё. Бяздумна ідзе праз сваё жыццё, адно пакутуючы і шкадуючы. Павер жа, мой упэўнены брат, што гэта слабасць. Што чарадзей мацнейшы хаця б таму, што ніколі і не думаў скарыцца свайму лёсу.
— Я таксама ведаю яго, брат. Ведаю, як можа ён берагчы і абараняць тое, у што верыць. Яго, моцнага ў верным змаганні, немагчыма спыніць. Амаль немагчыма здабыць над ім перамогу, хай сабе і магутнай бессмяротнай зброяй. І ён не адмаўляецца ад свайго змагання, не адмаўляецца ніколі-ніколі. Нават калі бачыць, што ёсць сіла стакроць мацнейшая за ягоную, калі ягоная сіла патрабуе кроўнай прысягі, а разам з прысягай і жыцця. І нават тады ён не здраджвае, не падманвае. І нават паміраючы, ён не здаецца. Скажы мне, мой недаверлівы брат, што можа стаць мацнейшым за такое?
— Расчараванне. Страты і горыч, пакуты і адчай, што поўняць яго смяротнае сэрца так часта, як ідуць восенню дажджы. Ты не ездзіш у гэтакі час на сваёй грымотнай калясніцы і не бачыш, мой ваяўнічы брат, як гэты, кім ты так захапляўся, адмаўляецца ад барацьбы, веры, памяці — ад усяго таго, за што ўтрапёна змагаўся. Ты гаворыш так, бо ніколі не бачыў прыкрага раўнадушша, ад якога хочацца заплакаць самотнымі слязьмі.
— Што ж, паплач, мой слабы брат. Ты заўсёды быў слабым.
— Павер, грозны ваяр, што я не слабейшы за цябе.
— А чым спраўдзіш словы свае?
...Смяецца з мяне Дзіў, адкрывае раней неспазнанае. А мне здаецца, што перажываю я пачуцці твае, светлая чараўніца. Робіцца мне невыносна цяжка, так, як табе ў цёмнай ночы. Не вытрымаць позірк несмяротнага. Уладара нябеснага агню. Уладара агністай маланкі. Вялікіх агністых кветак. Што вам хмары, што вам бясхмар’е, агністыя кветкі. Вы ж ніколі не шукалі ў небе ласкавых сонечных промняў. Вы ж ніколі не чакалі подыху імклівых вятроў. А позірк несмяротнага такі харошы, добры. Няўжо гэта ты, грамаўнічны?
— Няўжо гэта ты, вялікі Грамаўнік? — прамаўляе здзіўлены Вялес. — Няўжо гэта тваё нялітасцівае і халоднае сэрца зрабіла добрым цудадзейнае зернейка. Не бачыў я большага цуда, не чуў я пра вялікшае дзіва. Не было такога на зямлі.
— Не было такога на зямлі, мой мудры брат. Веру і не веру я сам у гэты цуд, у гэтае дзіва. Толькі з гэтай часіны і да скону дзён буду я берагчы добрае цудадзейнае зернейка.
— Так, мой суровы брат. З ім ты адчуваеш сябе амаль чалавекам?
— Не гавары таго, чаго не разумееш, Вялес. Я буду берагчы цудадзейнае зернейка так, як ні бярог анішто на свеце. Дзеля гэтага свету і дзеля людзей я аддам цудадзейнае зернейка лепшаму чалавеку.
— Не рабі такога, брат мой, прашу цябе.
— Я аддам цудадзейнае зернейка лепшаму чалавеку, які пойдзе падарожнічаць па свеце. І будзе прыходзіць ён да людзей, і будуць тыя дзівіцца ягоным словам і справам. Але будзе абуджацца ў іхніх сэрцах дабрыня.
— Дзеля свету і людзей, што ж ты робіш, брат мой.
— Дзеля свету і людзей я гэта раблю, малодшы брат. Чарамі неба заклінаю.
— Чары зямлі, не папусціце такога. Чары свету, да вас звяртаюся.
— Чары свету, вам загадваю. Гэтага неслухмянага пакарайце.
— За што, брат мой?
За што ты так, грамаўнічны. Навошта цаляеш маланкай у свайго брата? Навошта адкрываеш мне такое, Дзіў. «На тое, што доўгімі, доўгімі стагоддзямі прыходзіў да мяне белы воўк. Мы з ім старэйшыя за Перуна ды Вялеса. Бачылі мы, як раслі Сварогавы сыны. І вучылі іх, вучылі мудрасці і цярпенню. Толькі ніколі не жылі сыны Сварогавы мірна. Пакутваў ад іх свет. Што ж, чарадзей, і багі памыляюцца». Паліла мяне сонца, гналі імклівыя вятры, пакрыўджана глядзелі самотныя хмары на мяне, начнога, дзіўнага-непрадказальнага. І казалі яны, казалі табе, чараўніца, і цэламу свету.