Непадалёк ад нас адчынілася акно, другое.
— Што такое? — спытаўся старэчы голас.
— А чорт яго ведае,— адказаў бас.— Бандзюкі нейкія, пэўна. Мо не падзялілі чаго?
— А ракеты?
— Ну, можа хуліганнё... Страляніна. Можа, боепрыпасы нейкія ахнулі...
— Не кажыце. Развялося — хоць ты не ведаю што рабі. Чуткі ходзяць: з’явіліся нейкія «малаточкі», цюкаюць людзей малаточкамі па галаве. У мяне суседка... Ведаеце, пажылая?.. То ёй трэба было сярод ночы на вакзал ісці, сустракаць кагосьці. Гляджу, надзявае на галаву алюмініевую міску і зверху хустку завязвае. Гэта яна, значыцца, накшталт шлема прыдумала. Калі і цюкнуць, то не да смерці.
Яны засмяяліся.
— Чорт ведае, што гэта! — сказаў бас.— Падазроная нейкая гісторыя... А ўсё ж прыгожа, га?
— Прыгожа... У міліцыю заявіць трэба, а то і вышэй.
Цяпер страляніна была такая, нібы на ўзгорку віраваў заўзяты бой. Узляталі ўгору рознакаляровыя ракеты. Адна паляцела над зямлёю між двума кастрамі дроваў і, зігзагамі, адбіваючыся па чарзе то ад аднаго кастра, то ад другога, памчала ў бок дамоў. Людзі кінуліся ў бакі. Пасля ў зеніт пайшла адна ніць, другая: сярод патронаў былі трасірныя.
Мы ў захапленні заскакалі на нашым даху.
I тут нешта глуха вухнула — абвалілася столь пячоры. Відаць, падгарэлі слупы. А, можа, і сціснутыя парахавыя газы дапамаглі. 3 ямы, як з жарала вулкана, вырваўся слуп агню, узляцела ў розныя бакі яшчэ некалькі ракет, а страляніна стала ўтрапёнай.
Мы саскочылі і пайшлі да людзей. Цяпер можна было зрабіць выгляд, што мы таксама выйшлі пацікавіцца. А людзі стаялі і ўсё яшчэ нічога не разумелі.
— Ролік, хлопчыкі, вы? — пачулі мы шэпт.
— Нонка, Ліза?..
Прыемна ўсё ж несці цяжар гераізму і славы. Ва ўсякім разе, мы стрымана і мужна ўсміхаліся, калі Нонка трэсла нам рукі, а Ліза ўстала на дыбачкі і выцерла насоўкаю пляму сажы на Ролікавай шчацэ.
Кроках у дваццаці ад нас стаяў Гнат, і зарыва скакала ў яго па твары. Ён заўважыў нас — аблічча ягонае тарганулася: зразумеў. Узняў з зямлі кавалак цэглы і шпурнуў яго проста ў жарало, у агонь. Вочы ў яго былі белыя ад ярасці.
— Ну, трымайцеся!..
I плюнуў у наш бок.
VII
«I прыйшоў дзень бітвы. I сеча бысць зла...»
I яны і мы добра разумелі, што пасля знішчэння штаб-пячоры ніякай размовы аб міры ці нават аб узброеным нейтралітэце не можа быць. Вайна цяпер была толькі пытаннем часу. Узаемная нянавісць была такая, што ніхто, ніводны з бакоў не адмовіўся б ад помсты. Акрамя таго, справа ішла аб сферах уплыву, і мы, вядома, лічылі, што праўда і справядлівасць на нашым баку. Нам трэба было мець свабодны праход на яўбаз, на бульвар, на вуліцу Варашылава і плошчу Хмяльніцкага. Патрэбны быў «выхад да мора».
А ворагі былі гадамі. Яны гулялі ў расстрэл, штурхалі прыкладамі між лапатак безабаронных і слабых. I гэта яны рыхтавалі напад і ўжо загадзя пускалі слінку, думаючы аб бочцы і крапіве.
Акрамя таго, гэта была проба агнём, рэпетыцыя, манеўры, якія павінны былі паказаць, ці вартыя мы чагосьці, ці здатныя мы ўтварыць сапраўдны атрад, які здолее дзейнічаць.
Але, шчыра кажучы, мы такі чухалі сабе патыліцы, думаючы аб гэтым дні. Сілы былі катастрафічна няроўныя.
Нас, калі ўлічваць Нонку, было сем чалавек. Тых — дванаццаць. Хто гады, а хто і проста залежныя ад Гната ці «па-зямляцку», па-вулічнаму салідарныя з ім. I гэта толькі з адной Падвальнай. Мы і чакалі і пабойваліся гэтага дня.
...I вось гэты дзень настаў. Мы зразумелі гэта таму, што яшчэ з раніцы на вал узлезлі два хлопцы і пачалі адтуль гарлаць нам:
— Гэй вы, нізавое балота! Пачым жабяняты?
— Чакайце, дагаўкаецеся! — адказвалі мы.
— Як бы вам гаўкаць не давялося!
— Вы брэшаце — вы і гаўкаць будзеце!
— Паб’ём Раланда з ягонай бандай!
— А ў вас з вашым Гнатам нешта нечым напхата!
— Выходзьце вечарам у сем, калі смеласці хопіць! Мы вас біць будзем!
— Выйдзем, а нягож. Толькі глядзіце, як бы мы вас рылам не натыркалі!
Нагаварылі, словам, процьму, проста такі кучу «разумных» рэчаў. А нагаварыўшы, сталі думаць, як не абняславіцца.
Дом, на які абапіраліся нашы «тылы», той дом, у якім жыў Кульба, у плане быў падобны на літару П. Справа ад яго, калі стаць спіною да ніжняй часткі гэтага П, быў глухі мур шматпавярховага дома. Злева — брукаваны з’езд з вуліцы непасрэдна ў двор, а за ім — фасад яшчэ аднаго, пяціпавярховага дома. Злева і справа, такім чынам, нам не было чаго баяцца нападу. Нажаль, і тут былі свае слабыя месцы. Адно — брама, што вяла на з’езд. Другое — пад’езд у П-падобным доме. Ён вёў на другі, мікраскапічны дворык, з якога, зноў жа праз пад’езд, суседні з першым, таксама можна было выйсці на вуліцу. 3 першым пад’ездам было прасцей. Мы зачынілі чыгунную вітую браму, ведаючы, што ўсе ўспрымуць гэта як належнае: цюкнула ў галаву ўпраўдому, і ўсё.