Усё круцілася ў вачах. Як у тумане, як на гіганцкай каруселі мільгалі твары, ногі, кулакі. Вішчэла, кусалася і брыкала нагамі Нонка, якую два ворагі цягнулі ў палон, але не маглі адцягнуць і на пяць крокаў з месца бойкі. Раланд схапіўся з Гнатам і двума ягонымі «целаахоўнікамі». Тыя саплі, хрыпелі і лаяліся, імкнучыся дарвацца. А гэты маўчаў, бярог дыханне і толькі з’едліва ўсміхаўся распухлымі вуснамі.
Мы пачалі задкаваць, а пасля пабеглі з узгорка. 3 дзікім крыкам, цюгаканнем, лямантам і згэлкам яны павалілі за намі наўздагон. 3 першабытным рыкам ляцела за намі лава, ламалася праз густы бур’ян. А мы беглі і там, дзе трэба, скакалі. I я ўбачыў, як Жэнька ўпаў, а Гнат, прабягаючы, пхнуў яго наском чаравіка ў рэбры, і Кульба адкаціўся.
I мы таксама адкаціліся. Да самай падэшвы ўзгорка. А пасля павярнуліся. Дзіўнае рабілася вышэй па схіле. Хто ляжаў, хто торгаўся, хто спрабаваў паўзці ўгору, а нешта трымала яго.
Дурні! Кінуліся гнаць, ляцелі, як на злом галавы, дарваліся, лічылі, што авалодалі становішчам, бязмозглыя. I ніхто нават не падумаў, што мы завабілі іх, як неразумных шчанюкоў, што мы яшчэ папярэдняй ноччу прыцягнулі з Батанічнага саду (там такой раскошы была куча, сапраўды куча, якую сабралі адусюль і не паспелі вывезці) некалькі доўгіх кавалкаў супрацьпяхотнай спіралі з калючага дроту.
— Назад, хлопцы! — крыкнуў Дзмітрэнка.
Я таргануў за шнурок і кінуў выбухпакет проста пад ногі аднаму «заблытанаму». Успышка агню і досыць гучны ўдар. Вораг таргануўся, упаў і закрыў галаву рукамі. А пасля па ўсім схіле забухала і зараўло, і пачалі ўсплёсквацца ўспышкі агню.
Тыя, хто не заблытаўся, пабеглі, канчаткова дэмаралізаваныя тым, што адбывалася вакол. Але тут пагналіся ўжо за імі мы. Досыць з нас было смешак, досыць іхняй подлай жорсткасці. Віно, як кажуць, стукнула нам у галовы. Мы даганялі, валілі і таўклі; звераняты, выгадаваныя суслам вайны.
Зараз мне сорамна ўспомніць пра гэта. I адначасова нічым я так не ганаруся. Знявечаныя, без пары дарослыя, мы ўсё ж не білі ляжачага ботам у бок і не гулялі ў расстрэл. Так, мы не гулялі ў расстрэл.
Я ўбачыў, як Жэнька, дагэтуль непрыкметны ў пустазеллі, устаў насустрач тым, хто уцякаў, і кінуў успышку агню і пярун пад ногі таму, хто бег першы. Гнат кульнуўся і ўпаў. Іншыя замітусіліся. Я кінуўся на ляжачага, насеў на яго і, грэшны, у першы і апошні раз сунуў некалькі разоў яму ў грудзі.
Расправа была толькі над адным. Тут жа, на полі пабоішча. Гнату грунтоўна ўсыпалі крапівой, і «палонныя» павінны былі глядзець на гэта.
Дзмітрэнка лічыў:
— Гэта табе, бандзюга, за вашы злачынствы. Гэта за планы з бочкай і крапівой — пакаштуй сам... Гэта за забарону хадзіць вуліцамі... Гэта за тое, што ляжачага ў рэбры біў...
— Ды я назнарок упаў. Каб ім пасля шлях адрэзаць. I адкаціўся, так што ён мяне не дужа і зачапіў.
— Ну а каб ты не такі спрытны быў? То зачапіў бы і дужа! Ты змоўч, Яўген. Дайце яму яшчэ і за Жэнькаў спрыт.
Падначаленыя глядзелі на ганьбу атамана з нейкім нават зларадным задавальненнем, з іранічнымі ўсмешкамі. Відаць, і ім ён абрыдзеў, як гнілая рыба, ды толькі да гэтай хвіліны яны яго пабойваліся. Ёсць такія гадаўцы, што (хай сабе і на маленькім лапічку, на вуліцы, на дварэ, у квартале) кулаком, нацкоўваннем хлопцаў адзін на аднаго, плёткамі, подласцю ўстанаўліваюць самы невыносны і тупы тэрор, ператвараюць жыццё равеснікаў у пекла.
— А гэта табе за гульню ў расстрэл. А вось гэта — за тое, што слабенькіх, што дзяўчат між лапатак доўбняй б’еш. Ну, мабыць, пакуль што досыць,— і звярнуўся да разгромленай арміі.— То што, мала вам гэтага? Дабавіць яшчэ ці будзеце разумныя? Вось, на атамана зірніце. I калі хочаце, каб вамі і далей камандаваў і ў паняверцы трымаў чалавек з лупцаваным азадкам,— давайце. Толькі тады пра гэта ўсе навакольныя вуліцы даведаюцца. Аж да Храшчаціка.— I, памаўчаўшы, сказаў: — Ідзіце. Бай-бай. I каб ведалі: гэта проста рэпетыцыя. Каб помнілі. А забудзеце — тут ужо куды горай будзе.
Яны пайшлі. Гнат ішоў паперадзе ўсіх. Амаль бег.
VIII
Цяпер мы маглі хадзіць паўсюль нават паасобку. Хлопцы з тых вуліц — хай сабе ты ішоў бы і адзін, а іх было трое — пры сустрэчы рабілі выгляд, што не пазнаюць цябе, і праходзілі, ненатуральна жвава абмяркоўваючы нешта. I гэта было цудоўна: ісці куды хочаш і нічога не асцерагацца і ведаць, што ні за рогам, ні ў пад’ездзе, нідзе не чакае цябе ніякая засада. Лета свабоды ўрэшце сапраўды стала летам свабоды. Поўнай.
Ясна, што і мы не чапалі іх, нават калі яны ішлі нашымі завулкамі, нашым дваром. На наш гонар, трэба сказаць, што ніхто з нас і не падумаў скарыстацца з гэтага новага становішча.