Penelopo ne fidis al ŝiaj vortoj, kaj sen konfido iris post ŝi en la halon nur kun eta espero, ke la viro kiu atendas ŝin, estas Odiseo, ŝia edzo.
Kune ili transpaŝis la sojlon kaj Penelopo sidiĝis silente fronte al Odiseo. Parte ŝajnis al ŝi, ke li estas ŝia edzo kaj ŝi ekkonis liajn vizaĝtrajtojn, parte li ŝajnis fremda al ŝi kaj ŝi ne plu rekonis lin. Ŝi timis, ke la fremdulo povus esti trompisto. Ŝi deziris de Odiseo aŭskulti ion, kion povas scii nur ŝi kaj ŝia edzo, por havi pruvon, ke li efektive estas Odiseo. Li memorigis ŝin pri tio, kiel li konstruis la dormoĉambron en la palaco. Li konstruis la ĉambron ĉirkaŭ olivarbo, ĝin mem prihakis kaj uzis la
trunkon kiel kolonon. Li priskribis ankaŭ la or- kaj arĝentornamentojn kaj skulptaĵojn, per kiuj li mem ornamis la liton.
Penelopo ekkonis, ke la viro efektive estas Odiseo, ŝia pliplorata edzo. Ŝi ĉirkaŭbrakis lin kaj bonvenigis lin kun ĝojoploro. La pridemandado kaj rakontado poste preskaŭ senfinis.
Por malhelpi, ke la subita kvieto levos suspekton de la preterirantoj, Odiseo uzis ruzaĵon. Li ordonis al la kantisto ludi gajajn kantojn per liuto, kaj pretigi feston por la servistaro. Tiu, kiu preteriris je tiu tempo la palacon, supozis, ke la diboĉado de la svatiĝantoj estas daŭrigata. Tiel Odiseo prokrastis la momenton, kiam la terura mesaĝo pri la pereo de la svatiĝantoj disvastiĝos en la tuta urbo.
Frumatene Odiseo adiaŭis Penelopon kaj konsilis al ŝi ne eliri de sia ĉambro. Kun sia filo Telemako li iris kamparen al sia maljuna patro Laerto. Ambaŭ fidelaj paŝtistoj kuniris. Ili paŝis tra la urbo en la matena krepusko, kiam la stratoj estis ankoraŭ senhomaj.
Sur la bienejo de Laerto ili renkontis neniun. Ĉiuj estis ekstere ĉe la laboro sur kampo. Odiseo postlasis Telemakon kaj la paŝtistojn sur la korto kaj iris sola serĉi la patron. Li trovis lin en la ĝardeno. Laerto surhavis flikitan veston kaj ĵus transplantigis arbuston. Lia vizaĝo estis kovrata de sulkoj kaj konturita de la doloro pri la perdita filo. La koro de Odiseo batis afliktite pro kompato. Li ne ekkonigis sin al la patro kaj diris, ke li serĉas Odiseon, al kiu li laŭdire konatiĝis antaŭ kvin jaroj. Kiam la oldulo aŭdis la nomon Odiseo, plenigis sin ties okuloj per larmoj kaj lia voĉo ektremis. Jen Odiseo ne plu povis daŭrigi sian kamufladon. Li konfesis, ke li estas mem Odiseo. Li montris al la patro la cikatron je la piedo kaj nomis al li la arbojn, kiujn li iam ricevis donace de la patro. Kiam la patro rekonis, ke lia longe perdita filo vere revenis, li senkonsciiĝis pro ĝojo. Sed la ĝojo, kiu prenis en la unua momento preskaŭ la spirkapablon al li, tuj vivigis lin denove. Kvazaŭ plijunigite, li rapidis kun Odiseo en la domon. Tie lavis sin Laerto, lasis unkti sin per oleo kaj surmetis belan lanmantelon. Poste li sidiĝis transformita kaj freŝa kun la gastoj kaj la servistoj al tablo, babilis, ŝercis kaj ridis.
Dum ili manĝis kaj festis la revidon en la bieno, disvastiĝis en la urbo la mesaĝo pri la morto de la svatiĝantoj. Ekscitite kaj incitite de la parencoj de la svatiĝantoj, kolektiĝis la popolo sur la konsilanta placo. Sed oni ne povis interkonsentiĝi. Kelkaj rigardis la morton de la svatiĝantoj justa puno sendita de la dioj. Aliaj kriis, ke necesas venĝo kaj kondamnis Odiseon per minacoj. Je la pinto de la venĝaviduloj troviĝis la patro de Antonio. Ili armis sin per lancoj, arkoj kaj sagoj kaj marŝis tute batalavide al la korto de Laerto, kie Odiseo restadis.
Odiseo ekaŭdis la kriadon de la aro kaj la tintadon de la armiloj, kaj tuj armis sin kaj iris kun areto da fideluloj renkonte al la militista aro. Kiel unua ĵetis Laerto lancon kaj trafis la patron de Antonio. La trafito falis morta sur la polvon de la strato. Komenciĝis batalo kaj terura sangoverŝado. Odiseo kaj liaj amikoj certe estus mortbatintaj la tutan aron de batalantoj, se ne ektondrus la voĉo de la diino Atena: „Mallevu la armilojn, homoj de Itako, finu la sensencan masakron!"
Pro ektimo glitis el la manoj de la batalantoj la armiloj, kaj tiuj, kiuj venis el la urbo, fuĝis malantaŭ la urbomurojn. En Itako ekregis paco.
Dum longa tempo kaj fidele la edzino atendis la edzon, kaj li revenis. Dum longa tempo kaj kuraĝe Odiseo serĉis la patrolandon kaj retrovis ĝin. La tempo pasis kaj la hararo de ambaŭ en la milda sunlumo de trankvila maljuneco griziĝis.
La lasta rakonto sen fino
La bluego de la ĉielo super la greka montara pejzaĝo estas brile blua kaj memoras la vastan spegulon de la proksima maro. Ankaŭ tiam, antaŭ pli ol dudek kvin jarcentoj, la ĉielo, kiu volbiĝis super tiu pejzaĝo, havis la saman koloron kiel nun, sed sub tiu ĉielo vivis aliaj homoj kun aliaj zorgoj kaj aliaj ĝojoj. En la antikva tempo estis tie lokoj, kie herooj kaj dioj denove fariĝis vivantaj figuroj, en la malnovgreka teatro.
Ni vizitu kune dum iom da tempo tian malnovgrekan teatron.
Oni skribas la kvinan jarcenton antaŭ Kristo. Estas suneca tago, kvazaŭ kreita por vizito de teatro. Sed ni devas rapidi, ĉar jam de matene atendoplena homamaso torentas al la teatro. Deksep mil homoj povas viziti ĝin. Ankaŭ monon ni devos kunpreni, ĉar la eniro kostas du obolojn - du malnovajn grekajn monerojn - . Sed se ni estus povraj kaj ne povus pagi tion, ni rajtus eniri ankaŭ sen pago. La ŝtatkaso tiukaze pagus por ni.
Ni miksiĝas en la torenton de la hastanta amaso kaj ni paŝas tra la ŝtona pordego en la teatron. Vere, ĝi ne aspektas kiel nuntempaj teatrokonstruaĵoj. Ĝi aspektas pli kiel subĉiela sportstadiono. La spektantejo estas integrita al deklivo de roka monto. Tra la pordego ni atingas cirkle rondan placon, kiun la malnovaj grekoj nomis „orchestra". Tie ĉe la prezentado kolektiĝas la teatra ĥoro. En duoncirklo ĉirkaŭ la „orchestra" etendiĝas, skulptitaj en la rokan deklivon, ŝtonaj benkoj - kiel ŝtupoj de giganta ŝtuparo. La benkoj estas larĝaj kaj sen dorsa apogilo. Nur en la unua vico, kiu estas rezervita por la pastroj, pli altrangaj oficistoj kaj honoraj gastoj, havas la sidlokoj ŝtonajn apogilojn. La unua vico ankoraŭ estas malplena. Sed la sidlokoj por inoj kaj gejunuloj estas jam ĉiuj okupitaj. La suno kaŭzas akrajn nigrajn ombrojn. Multaj spektantoj portas kiel sunprotektilon larĝan ĉapelon. Kiel mara ondofrapado zumas babilado tra la teatro.
Kien ni sidiĝu? Ĉu apud la grekan maljunan barbulon en la sesa vico? Li surhavas tolan chiton-on kun manikoj. Ĝi aspektas kiel longa ĉemizo, kiu faldite kunfiksita falas ĝis la maleoloj. La oldulo rigardas silente al la unua vico. Ni demandas lin, kion oni prezentos. Kaj li miras, kiel eblas, ke ni ne scias tion, ke oni ludos hodiaŭ ja la tetraĵon Reĝo Edipo, kiun verkis Sofoklo. La barbohava oldulo konas la teatraĵon, jam spektis ĝin kaj ĝojas jam pri la prezentado.
Lante pleniĝas ankaŭ la malsupraj sidlokoj. Ĉiuj spektantovicoj estas nun plenigitaj. Ankaŭ tiuj de la sklavoj.
Ankaŭ la sencejo, kiu leviĝas malantaŭ la cirkla „orchestra" fronte al la spektantovicoj, apenaŭ memoras pri nia nuna teatro. Ĝi estas tre longa, sed kompare al niaj scenejoj evidente ne tre profunda ŝtonkonstruaĵo kun supra etaĝo, mallongaj flankaj partoj kaj fono. El tiu sceneja domo kondukas tri pordoj sur la ludejon. La malantaŭon kovras tola dekoracio, kiu prezentas sin palaco. El la meza pordo tuj eliros la ĉefrolonto. El la du ceteraj pordoj venos poste la dua kaj tria aktoroj. Je ambaŭ flankoj la scenejo estis limigita per altaj turneblaj triangulaj kulisoj. Ĉio ĉi bone videblas, ĉar antaŭ la scenejo ne pendas kurteno.
Ni parolis pri tri pordoj kaj pri tri aktoroj. Nu, ĉu ne kunludas pliaj aktoroj? Ne, nur tri. Tri aktoroj alternas sin kaj ludas ĉiujn inajn kaj virajn rolojn. Kiam ili prezentas sin en diversaj roloj, ili devas rapide transvestiĝi malantaŭ la scenejo. Komprenble ni vidas ankoraŭ pliajn figurojn sur la scenejo, sed ili ne parolas. Bonŝance la transvestado ne estas tiel komplikita kiel en nia teatro. La malnovgrekaj aktoroj ne devas ŝminki sin, ĉar ili surhavas maskojn kaj ili devas ŝanĝi nur ilin kaj surmeti alian vestaĵon. Por la maskoj, kiuj kovras la vizaĝon, ekzistas precizaj reguloj. Por ludoj kun herootemo, tragedioj aŭ komedioj kun gaja enhavo, estas ĉiuokaze preskribitaj aliaj maskoj.