Матчын дар

Што там наперадзе, што там нязнанае,
Што там са зьдзекам мяне сьцеражэ?
Скрытна-варожае, з страхам чаканае,
Можа, і блізка на нейкай мяжэ.
         Толькі ня сьмерць, — не аб ёй неспакоюся.
         Сьмерць — гэта што! Гэта дар для усіх;
         Прыйдзе той час, і я зь ёй заспакоюся,
         Збыўшыся боляў і думак сваіх.
Іншае гора душу абцяжарыла, —
Камень цяжэйшы на сэрцы ляжыць:
Дні майго росквіту мглою абдарыла,
Ў жыцьці штодзённа за мною бяжыць.
         Доля мая — гэта доля гаротная,
         Сэрца дала мне, наўчыла любіць,
         Дый прысудзіла яна ж, адваротная,
         Век у сіроцтве, ў выгнаньні пражыць.
Што мне жыцьцё, хоць бы самае краснае?
— Волі ня маю! Ў няволі жыву.
Гэтае нуднае быцьце уласнае
Сьмерцю страшэннаю з болем заву.
         Сокалам вольным і з пташшай гульлівасьцю
         Я бы, здаецца, адсюль паляцеў…
         Нельга і думаці, — доля бязь міласьці
         Варту паставіла. Вораг абсеў.

Беднасьць — ня гора саўсім мне бясскарбнаму, —
Я багацей, замажней за другіх
I не зайздрошчу багацтваў тых марнаму,
Досыць зь мяне бедных злыдняў маіх.
         Покі варушацца рукі скарэлыя,
         Праца мне будзе на радасьць, на сьмех.
         Злотам багатыя, сэрцам зьнішчэлыя
         Трутні ня мецімуць гэткіх уцех.
Што мне багацтва? Бяз грошы, бяз золата
Быў бы магнат я, кароль, багатыр
Там, дзе пад націскам роднага молата
Жыцьце куецца углыб і ушыр.
         Жыцьце куецца, і сонца ўздымаецца,
         Сьвету праменьні льець з гарыні,
         З доўгага сну дзе народ прачыхаецца,
         Побыту шчаснага сьвецяць агні.
Там, дзе цяпер яшчэ сілы нячыстыя
Жыцьце карожаць, па-свойму вядуць,
Дзе ўстрапянулісь дубы густалістыя
I на курганах нямоўчна гудуць, —
         Можа, і я з сваёй слабаю сілаю
         Там працаваці бы крышку памог;
         З гэтаю працаю шчыраю, мілаю
         Сьмерці спаткаў бы спакойна парог.
Можа… А можа, ня ўбачыці гэтага?
Можа, суджона тут век мне пражыць?
Дні адзіноты, сіроцтва бясьсьветнага
Грудай каменьняў ў душы валачыць.

Страшна мне гэта, і ўсё ж не ядынае
Так навалілась, гняце ў глыбіне, —
Горшая мука ўтрапляець, што сынам я
Быць перастану сваёй старане.
         Памяць ня доўгая, любасьць ня вечная;
         Сірасьць, бязьлюднасьць — іх трудна нясьці;
         Мо’, пажагнаўшыся з старым, на вечнае
         З шляху зьвярну, па другім каб ісьці.
Страшна мне нават аб гэтым і згадываць,
Страшна і думаць, і я не хачу.
Толькі ж надзеі ня маю чым зрадаваць,
Сэрца і сьлёзы ссушыць уваччу.
         Вось у чым гора бадзязе бясшчаснаму,
         Вось чаму сэрца маё так баліць,
         Вось чаму хочацца к сонейку яснаму —
         Хоць бы убачыць, тым цягасьць зваліць!..

Цяжка мне, праўда. Ці ж трэба мне жаліцца?
Цяжка ж другім — іх мільёны усіх, —
Жыцьце іх рушыцца, б’ецца і валіцца,
Гінуць надзеі і думкі у іх.
         Многа на сьвеце усякага творыцца!
         Многа хто вершаў аб гэтым злажыў.
         Часам паслухаеш, хто разгаворыцца,
         Бог яго ведае, як яшчэ жыў?!
Біўся зь няпраўдай, зь бядой і гаротаю,
Сэрца у попел няшчадна спаліў,
Сілы ўсе страціў у бойцы зь цямнотаю,
Кроў, не рахуючы, кроў сваю ліў!
         Што ж тады плакаці мне, маладзейшаму?
         Я ж не прайшоўшы пуціну сваю:
         Сэрца асталася. Не, весялейшаму
         Трэба мне быць, а я плачу-пяю.