хорош твой фарфоровый профиль,
как белая лампа горит!
В аду в сковородки долдонят
и вышлют к воротам патруль,
когда на предельном спидометре
ты куришь, отбросивши руль.
Што, і Бэла Ахмадуліна ліхачыла гэтак жа ў Расіі, як і Франсуаза Саган у Францыі? Можа, і машыну яна вадзіла босая? На шалёнай хуткасці?
Андрэйка, гэтак яго чамусьці зваў і заве Іван Пташнікаў, быў у нас у гасцях у «Маладосці». Памятаю яго нейкі вельмі ўчэпісты, вывучаючы позірк — ён аж драпаўся. Генадзь Бураўкін сябраваў з ім, Рыгор Барадулін пераклаў на беларускую мову кнігу яго вершаў.
Калі я быў старшынёю праўлення Літфонду Беларусі і членам прэзідыума Літфонду СССР, часта даводзілася ездзіць у Маскву і ўдзельнічаць у пасяджэннях Літфонду. Там нярэдка ўзнікалі прозвішчы Вазнясенскага і Еўтушэнкі — то аднаму трэба адрамантаваць на дачы ў Перадзелкіне дом для гасцей, то другому там жа пабудаваць яшчэ і леснічоўку.
А вось зноў верш Андрэя Вазнясенскага з «Ахілесава сэрца»:
А не махнуть ли на море?
І ўсё! Усяго толькі нейкі радок. Не, нават паўрадка. На ўсю старонку!
Прызнаюся, мне тады гэта гульня не спадабалася: не паэзія! А, можа, гэта проза? Не!
Каюся, не падабаецца ён, той верш, мне і сёння — гэта ж усяго толькі некалькі слоў. І ні перад імі, і ні за імі, ну, выключна анічога няма. Пустата.
«Чудит Даня», — сказаў бы, мусіць, і пра Андрэйку, каб дажыў да нашых дзён, мічман і катаржнік, бацька Данііла Хармса.
Гэта напісалася тады, калі Андрэй Вазнясенскі быў жывы. Пасля ягонай смерці, даведаўшыся, якія пакуты прыняў у свае апошнія гады Андрэй, хацеў выкінуць гэтыя развагі. А потым падумаў: «Навошта?» То ж яшчэ раз падкрэслівае, якім таленавіта-арыгінальным паэтам, ён, нястомны шукальнік, эксперыментатар і геолаг у паэзіі.
«Ахілесава сэрца», як і наступнаю кнігу «Антыміры», я ўсё ж набыў. Крыху папабегаў, але купіў.
А вось «Трохвугольную грушу» ніяк не мог дастаць. Хоць і выйшла яна тыражом у 50 тысяч экзэмпляраў. І гэта зразумела — рэдактарам у кнігі быў славуты Эдуардас Межэлайціс.
Дзіўна, што і Барыс Сачанка, мой сябра і кніжнік-фанат, набыў «Тровугольную грушу» не ў такім стане, у якім бы яму хацелася яе мець, — яна была без вокладкі, падклееная. Я, ведаючы яго патрабаванні да кнігі, разумеў, што Барыс не спыніцца, пакуль не знойдзе штосьці вартае яго ўнікальнай бібліятэкі, а «Трохвугольная груша» можа тады стаць маёю.
Так яно і атрымалася. Неўзабаве Барыс дастаў найвыдатнейшы экземпляр гэтай кнігі, а той, ранейшы, аддаў мне.
Кніга гэта каштавала тады 12 капеек. У букіністаў Барыс купіў яе, абдзёртую, за 10 капеек. Мне аддаў бясплатна. Падараваў. І я быў, як кажуць, неймаверна рады: я маю «Трохвугольную грушу»!
Зноў жа падклеіў яе, разгладзіў. Яна і сёння стаіць на маёй кніжнай паліцы.
А можа, з яе і пачаць?
Не! Па-першае, я вось і сёння карыстаюся ёю. Па-другое — гэта ж падарунак. І я берагу яе — як памяць пра нашу маладосць. Як святыню. Бо ўсе нашы, намі набытыя кнігі, былі тады нашымі святынямі.
Няхай пастаіць...
4
Значыць, мы ўпіваліся кнігаю. Кніга была для нас як сапраўдны наркотык. Кнігі нам дарылі на дні нараджэння, і мы былі вельмі рады гэтым падарункам.
Але ж нашы кнігі — амаль усе! — нам даводзілася даставаць. Адны прыходзілі ў нашы рукі лягчэй, іншыя цяжэй, а за некаторымі даводзілася нават наладжваць ловы — сапраўднае паляванне на кнігу.
Для таго, каб займець томік выбраных твораў Франца Кафкі, які тады, у 1965 годзе ў перакладзе з нямецкай мовы ўпершыню ў Савецкім Саюзе выйшаў з друку, я сабраў нават ладнаватае застолле чалавек на дзесяць у рэстаране аэрапорта.
Я працаваў тады ў «Вожыку». Нашым шаноўным рэдактарам быў Павел Кавалёў. А ён меў ці то за добрага знаёмага, ці то нават за сябра слыннага, недасяжнага тады нам, маладым, Патупчыка, у руках якога знаходзіўся кніжны гандаль. Калі я расказаў Кавалёву пра свой клопат, Павел Нічыпаравіч добра так усміхнуўся
і, плюснуўшы вачыма, супакоіў мяне: «Зробім».
Такі жаданы мною томік Патупчык прынёс у аэрапорт. І я, ужо за сталом, прагна і нецярпліва пачаў гартаць яго. Найперш наткнуўся на «Ператварэнне».
«Прачнуўшыся аднойчы раніцою пасля неспакойнага сну, Грэгар Земза зразумеў, што ён ператварыўся ў страшэннае насякомае. Лежачы на панцырна-цвёрдай спіне, ён бачыў, варта было прыўзняць яму галаву, свой карычневы, выпуклы, раздзелены дугападобнымі лускавінкамі жывот, на самым версе якога ледзь трымалася коўдра, гатовая вось-вось спаўзці. Яго шматлікія, убога тонкія ў параўнанні з усім целам, ножкі бездапаможна шавяліліся ў яго перад вачамі.