Лагерсан у адказ толькi пацiснуў плячамi.
- Нiчога не разумею, - працягваў Фултан. - Тысяча, памножаная на мiльён, дае мiльярд. Чуеш, Арнэ? Iмавернасць была адна мiльярдная. Пашанцавала, няма чаго сказаць!
- Твае разлiкi недакладныя, - сказаў Лагерсан. - Пасадка была не вельмi ўдалая, i многiя клапаны выйшлi з строю. Што ж у гэтым дзiўнага? Так ужо здарылася, i цяпер нам даводзiцца туга. А што паказвае iндыкатар антыграва?
- Мала суцяшальнага. Пакуль шэсцьсот пяцьдзесят кiлаграмаў нiжэй крайняй нормы. Але калi ўлiчыць, людзi i механiзмы важаць тысячу шэсцьсот кiлаграмаў, то няцяжка падлiчыць. На караблi дзевяцьсот пяцьдзесят кiлаграмаў лiшняга грузу.
Лагерсан да болю закусiў вусну i з жалем пакруцiў галавой:
- Дрэнь нашыя справы, Фултан.
- Ды ўжо горш няма куды. - Фултан агледзеўся па баках, быццам толькi адным поглядам хацеў акiнуць усё навокал.
- Нялёгка будзе скiнуць гэтыя лiшнiя дзевяцьсот кiлаграмаў.
Лагерсан склiкаў усiх афiцэраў.
Не чакаючы спецыяльнага запрашэння, да iх далучылiся Аляксей, Iрына i доктар Паўльсэн.
- Прашу вас усё, што здарылася, трымаць у тайне, - сказаў камандзiр карабля. - Няма чаго наперад трывожыць экiпаж.
Ён падняўся на камандны мосцiк i павольна пайшоў у сваю рубку, адчуваючы сябе смяротна стомленым i блiзкiм да непрытомнасцi. "Старэю, - падумаў ён. Хутка сорак. Мнагавата, мнагавата для такой работы".
Ён запалiў цыгарэту i зiрнуў у плексiгласавы iлюмiнатар.
Адсюль Тытан здаваўся безжыццёвай раўнiнай, скаванай ледзяным панцырам. З расколiн у сiняватых ледзяных глыбах тонкiмi чырвонымi струменьчыкамi выцякаў ксемедрын, рассцiлаючыся над самай паверхняй планеты. Лагерсан не раз бываў на Тытане. Упершыню ён прыехаў сюды ў дзве тысячы адзiнаццатым годзе, калi рабiў здымкi мясцовасцi, а потым другi раз, роўна праз дзесяць гадоў, калi рабiў новыя, перыядычныя. I вось цяпер ён трапiў сюды трэцi i баяўся, цi не апошнi раз.
Прыкладна за трыста метраў ад карабля з-за ледзянога ўзгорка паказалiся касманаўты. У грувасткiх касмiчных скафандрах яны рухалiся павольна, адзiн за адным, несучы на плячы балоны з ксемедрынам, якi сабралi з расколiн за доўгiя гадзiны цяжкай працы. Лагерсан пазнаваў сваiх людзей па хадзе. Не ўсiх вядома: на караблi было некалькi навiчкоў, але кожнага, з кiм яму даводзiлася лётаць раней, ён, не вагаючыся, пазнаў бы i за тысячу метраў.
Ён у знямозе прылёг на ложак.
Дзевяцьсот кiлаграмаў! Iх трэба выкiнуць любой цаной. Але Лагерсан не мог засяродзiцца на гэтай думцы. Ён думаў пра iрацыянальнасць свету i самой гiсторыi - сапраўды, недарэчна, калi свет аганiзуе ад нейкай нiкчэмнай, невядомай дагэтуль бактэрыi, а выратавальныя лекi можна здабыць толькi за мiльёны кiламетраў ад Зямлi! А, зрэшты, магчыма, у гэтым ёсць свая логiка i нават шчаслiвая заканамернасць. Ксемедрын! Калi шмат гадоў назад на Тытане праводзiлiся першыя здымкi мясцовасцi, хто б мог падумаць, што рэдкiя чырвоныя струменьчыкi газу прынясуць ратунак чалавецтву? А лекар з Гамбурга! Гэта ж ён здагадаўся, што ў барацьбе з бактэрыяй можна выкарыстаць толькi ксемедрын. Ён выпадкова знайшоў гэта, вывучаючы ўсялякiя каталiзатары для атрымання супрацьэпiдэмiчнай сывараткi. Але цi была гэта вападковасць, цi заканамернасць?
Лагерсан паспрабаваў уявiць, што здарылася б, калi б эпiдэмiя ўспыхнула на год раней, калi праект Крузiўса i Благовiча iснаваў толькi на паперы. Звычайнаму касмiчнаму караблю на атамным палiве спатрэбiлася б каля года, каб даляцець да Тытана. За гэты час чалавецтва паспела б вымерцi. "Няхай будуць блаславёны "Iбiс" i цудадзейны ксемедрын", - падумаў ён.
Ён нявесела ўсмiхнуўся: сама ж убогi фiлосаф з поўным правам можа абвiнавацiць яго ў голым практыцызме.
Цыгарэта патухла, i Лагерсан паглыбiўся ў трывожны сон. Ён iмклiва нёсся кудысьцi на лёгкiм воблачку. Раптам ногi ў яго налiлiся свiнцом, ён звалiўся ўнiз, i яго паглынула бездань.
Яго разбудзiла слабае стракатанне званка. Ён выверыў свой хранометр з двума цыферблатамi - для зямнога i "дарожнага" часу. "Час абедаць". Памыўшыся, ён спусцiўся ўнiз.
Абед праходзiў у поўным маўчаннi. Доктар Паўльсэн не хаваў сваёй заклапочанасцi, Фултан стараўся трымацца як мага спакайней, Iрына i Аляксей час ад часу абменьвалiся загадкавымi позiркамi. Знiзу, дзе абедалi астатнiя сябры экiпажа, чуўся прыглушаны гул галасоў.
- Колькi сёння сабралi ксемедрыну? - спытаў Лагерсан.
- Дванаццаць кiлаграмаў, - адказаў Фултан. - Яшчэ два выхады, i мы збяром неабходныя шэсцьдзесят кiлаграмаў.
- Трэба абысцiся адным выхадам.
- Чаму? Усё роўна паляцець мы зможам не раней чым праз двое сутак.
- Ведаю, - буркнуў Лагерсан. - Але я хачу, каб усе сябры экiпажа былi ў наяўнасцi, калi спатрэбiцца памяншаць вагу карабля. Складзiце спiс, без чаго, па-вашаму, можна абысцiся на караблi, - звярнуўся ён да Iрыны. - Укажыце вагу кожнага прадмета. Вы, Аляксей, падрыхтуйце спiс прадметаў не сама першай патрэбы. А вы, доктар... Падлiчыце мiнiмальны харчовы рацыён i крайнi запас кiслароду. Баюся, што нам прыйдзецца тужэй зацягнуць рамянi i напружыць лёгкiя.
Ён устаў i накiраваўся да выхаду.
- Ага, ледзь не забыў, - сказаў ён. - Заўтра, калi закончыце збор ксемедрыну, забяры зброю ва ўсiх сябраў экiпажа.
- Вывернi кiшэнi, Джон.
Джон сярдзiта чмыхнуў.
- Табе кажуць, вывернi кiшэнi! - Камандзiр павысiў голас.
На стол упалi цыгарэты, запальнiчка, пiлка для пазногцяў, ражок-амулет.
- А дзе бумажнiк? - зароў Лагерсан.
- Вось, трымайце, - буркнуў Джон, выцягнуўшы бумажнiк з задняй кiшэнi штаноў. - Камандзiр, - хрыплым, умольным голасам сказаў ён. - Тут толькi фатаграфii жонкi. Яны i ста грамаў не важаць.
- Маўчаць! - загадаў Лагерсан. - Кладзi ўсё. I гадзiннiк таксама.
Джон згроб усё сваё дабро ў кучку i панура паплёўся на месца. На стале ўжо высiлася груда разнастайных рэчаў, глянуўшы на якiя сэрца ў старызнiка забiлася б ад радасцi: тут былi вечныя асадкi, шпiлькi для гальштука, нататнiкi, ланцужкi, каляровыя алоўкi.
- Наступны.
Да стала падышоў чалавек гадоў сарака з ускудлачанымi рыжымi валасамi. Гэта быў навiчок.
- Клiфт Iвенс, камандзiр, - далажыў ён.
- Вывернi кiшэнi, Клiфт.
- Ужо зроблена, камандзiр, - сказаў Клiфт i паказаў вывернутыя кiшэнi ў штанах.