Ззяннем жаночай прыгажосці прасякнута ўся паэзія Сафо. Але, на яе думку, і сама жанчына павінна ўмець бачыць прыгажосць сонца, мора, кветак. Служэнне Афрадыце, якое дэкларуе Сафо (прыкладам, у вядомым гімне «Да Афрадыты»), — гэта на самай справе служэнне Прыгажосцю і Каханню. Ніхто да Сафо так не гаварыў пра каханне. Яна ва ўсім новая, а вось пасля многія паэты загаварылі яе мовай. Як ніхто, яна ўмела знаходзіць выключна маляўнічыя сродкі для перадачы самых тонкіх душэўных перажыванняў. Яна на дзіва праўдзівая, не саромеецца ні аднаго са сваіх адчуванняў:
Пот з мяне цячэ гарачы. Дрыжу я.
Ссохла, нібы трава пад спякотным агнём.
(Пераклад Лявона Баршчэўскага)
Для сваіх вучаніц, якіх Сафо выдавала замуж, яна пісала эпіталамы — вясельныя песні. Тут — цікава — нявеста параўноўваецца з яблыкам, што расце на вяршыні дрэва. Значыць, ужо тады яблык быў эратычным сімвалам. Лічыцца, што многія эпітэты, параўнанні Сафо брала з народнай паэзіі. На нашу ж думку, адбылося наадварот: менавіта песні Сафо ўвайшлі ў фальклор, прычым не толькі грэчаскі, а ўвогуле міжземнаморскі, і зрабіліся народ нымі, а імя аўтаркі аказалася страчаным. У далейшым, ажно да эпохі рамантызму, эпіталама — шырока распаўсюджаная форма таксама і прафесійнай лірыкі, прызнаная класічнай. У сучаснай беларускай літаратуры эпіталамы сустракаюцца ў Я. Сіпакова, Ул. Караткевіча. Такім чынам, уплыў Сафо на фальклор, пазнейшую паэзію і ў цэлым еўрапейскую культуру велізарны і яго цяжка пераацаніць.
Задача антычнай лірыкі — звязаць свет багоў (гэта значыць, законаў прыроды) з чалавечым грамадствам, наблізіць божаскае (прыроднае, касмічнае) да чалавека, сказаць народу праўду пра жыццё.
Класічная Грэцыя. Містэрыі і драма
Кожны язычніцкі народ меў не толькі дзяржаўную рэлігію, але і таемную, якую ведала толькі філасофская эліта. Пасвячалі ў яе пры дапамозе містэрый. Мала хто сёння ўяўляе, якое велазірнае значэнне ў чалавечай культуры мелі таямнічыя абрады, магія містэрый. З цягам часу яны, безумоўна, аказаліся страчанымі, дэградавалі або былі пераасэнсаваны.
Найбольш вядомыя ў антычным свеце — Элеўсінскія містэрыі, прысвечаныя багіні Дэметры і яе дачцы Персефоне — маці Хлеба і дачцы Зярняці. Персефону крадзе бог падземнага царства Аід, трымае ў сябе зімою і адпускае, згодна дамоўленасці з бацькам Персефоны Зеўсам, вясною. Маці Дэметра радуецца, а таму прырода квітнее.
Мова містэрый — сімвалы. У архаічных грэкаў Персефона напачатку сімвалізавала зерне, закладзенае ў раллю на зіму і прарослае вясною. Аднак ужо ў містэрыях, уведзеных, згодна легендзе, у 1400 г. да н. э. Персефона — душа чалавека. Душа належыць вышэйшаму, божаскаму свету, дзе яна свабодная. Знаходжанне Персефоны ў царстве Аіда — гэта памяшчэнне душы ў чалавечае цела, якое, на думку філосафа Платона, з’яўляецца магілай для яе. Такім чынам, нараджэнне чалавека — на самай справе яго смерць, і наадварот, смерць — вызваленне душы. Сапраўды, зерне, закладзенае ў зямлю, здаецца мёртвым, а на самай справе прарастае, даючы новае жыццё — колас. І ў беларусаў ёсць прыказка: «Чалавек нараджаецца на смерць, а памірае — на жыццё». У містэрыях вучылі не баяцца смерці, распавядалі пра падарожжы душы ў іншасвеце, пра сувязь з багінямі, гэта значыць, з прыродай.
Яднанню з богам былі прысвечаны і дыянісійскія святы. Кожнаму культу адпавядаў пэўны людскі душэўны настрой, але ўшанаванне Дыяніса амаль ва ўсім было псіхалагічным станам. Зразумець яго, тым больш адчуць, нам сёння цяжка. Увогуле амаль немагчыма спасцігнуць, як і чаму з аднаго вытоку — дэметра-персефонаўскага і дыянісійскага культу — развіліся і трагедыя, і камедыя. Да нашага часу генезіс драмы застаецца загадкаю, і ўсе тэорыі на гэты конт не даюць канчатковага адказу на пытанне.
У вобразе Дыяніса злілося некалькі міфалагічных персанажаў — бог лесу Пан, дзікі паляўнічы Загрэй, фракійскі бог віна Вакх. Як і Персефона, а таксама егіпецкі Асірыс, Дыяніс з’яўляецца паміраючым і ўваскрасаючым богам прыроды. Аднак перавага дыянісійскага культу ў параўнанні з культам маці-дачкі заключалася ў большай дэмакратычнасці першага. Элеўсінскія містэрыі — для выбраных, дыянісійскія ж святы — для ўсяго народа. Менавіта ўдзел ў абрадзе ўсёй грамады называўся раней оргіяй. Але самае важнае — сэнс оргій. Ён — у ачышчэнні душы (тым, што Арыстоцель пазней называў катарсісам) шляхам далучэння яе да бога праз экстаз, які ў літаратуры атрымаў назву пафасу. Дапамагалі ўзвышэнню душы да пафасу дыфірамбы, у якіх распавядалася пра пакуты бога Дыяніса — менавіта ад суперажывання ўзвышалася душа. Дыфірамб-плач выконваў запявала — карыфей (лепшы ў хоры), яму падпяваў ці спрачаўся з ім хор. Магчыма, з часам размяркаваліся партыі і ўнутры хора. Прычым міф пра лёс бога не толькі спяваўся, але і прадстаўляўся людзьмі ў масках і казліных скурах (яны называліся сатырамі), якія першапачаткова ўвасаблялі татэмных продкаў, душы памерлых, затым тытанаў, што разрывалі кожную восень Загрэя.