Мы стаміліся, едучы ў грамадзкім транспарце, думаць пра тое, чым накарміць дзяцей, ведаючы, што нехта ўжо ўехаў у свой камунізм ня толькі на пэрсанальнай машыне, але й на пэрсанальнай нумарной карове.
Мы стаміліся перадаваць у лістох і па тэлефоне прывітаньні людзям, якія ўдзень і ўначы самааддана захоўваюць таямніцу нашага ліставаньня й тэлефонных перамоваў.
Мы стаміліся глядзець на аточаны чорнымі «Волгамі» й аздоблены гранітам гмах, ведаючы, што цераз вуліцу ад яго гараць і гніюць у сутарэньнях кнігі нашае галоўнае бібліятэкі.
Мы стаміліся чытаць і слухаць прамовы чалавека, які, рыхтуючыся да сустрэчы сваіх маскоўскіх гаспадароў на нейкім сэмінары, загадаў да лёзунгу «Человек - это звучит гордо» прымаляваць на пачатку слова «советский».
Мы стаміліся ад таго, што нашай эканомікай кіруюць фізкультурнікі, культураю - сантэхнікі, а ўсім разам - спэцыялісты па сьвінагадоўчых комплексах.
Мы стаміліся ўскладаць кветкі да помнікаў тым, хто павёў нас у сьветлае заўтра, дзе, на жаль, не давялося жыць ім самім.
Мы стаміліся чакаць, калі збудуюць помнікі тым, хто бараніў нашую зямлю, а ня тым, хто аддаваў Беларусь немцам на перамовах у Берасьці й па жывым рэзаў яе напалам на перамовах у Рызе.
Мы стаміліся чытаць газэты, першыя словы якіх 70 гадоў палохаюць сьвет заклікам зьяднаць пралетарыяў усіх краін, як быццам невядома, што атрымалася ў адной асобна ўзятай.
Мы стаміліся есьці ўмоўна чыстую ежу.
Мы стаміліся чытаць умоўна праўдзівую «Праўду».
Мы стаміліся жыць ва ўмоўна дэмакратычнай дзяржаве.
Мы стаміліся быць умоўна роўнымі.
Мы стаміліся быць умоўна вольнымі.
Мы стаміліся быць умоўна жывымі.
Вы чуеце?
Мы стаміліся...
Травень, 1990 г.
Разьвітаньне зь Леніным
Мы прыйшлі ў дзіцячы сад,
Бачым Леніна пагляд.
Добры дзень, дзядуля Ленін!
Прывітацца кожны рад.
Прызнаюся, як на духу: грэшны, ніколі ня быў камуністам і верным ленінцам. Ня мог. А вось у КПСС - быў.
Уступаючы туды ў незабыўныя гады застою, я прыйшоў на пасяджэньне бюро гаркаму, дзе адбывалася таемства далучэньня да авангарду грамадзтва, у тэнісцы зь пікамі, звонкамі й іншаю картачнаю масьцю. «Как вы посмели явиться в таком наряде?! - задыхнуўся ад абурэньня нейкі стары бальшавік. - Вы можете себе представить Владимира Ильича с картами в руках?»
Я прасьцей простага мог уявіць правадыра абяздоленых ня толькі з картамі, але й з кілішкам добрага каньяку ці віна - дзе-небудзь у кавярні на беразе Жэнэўскага возера ці пасьля паляваньня ў Шушанскім.
Значна цяжэй мне было ўявіць, што, напрыклад, 19 сакавіка 1922 году Ўладзімір Ільліч у сакрэтным лісьце да Палітбюро ЦК РКП(б), патрабуючы ўзмацніць рэпрэсіі супраць духавенства й вернікаў, пісаў: «чем большее число... удастся нам расстрелять, тем лучше».
Калі я з пачуцьцём вялікае палёгкі здаў свой партбілет і быў выключаны зь ленінскае партыі «за отход от позиций марксизма-ленинизма», адна ідэёвая намэнклятурная дама ўгаворвала мяне «не оставлять партию в трудный момент». Пры гэтым яна спасылалася на майго бацьку-нябожчыка, што, як ёй чамусьці здавалася, быў адданым ленінцам. Мяркую, што я лепей ведаю свайго бацьку й маці, якая таксама бязь сьлёз разьвіталася з «умом, честью и совестью эпохи». Падазраю, што ня толькі мае бацькі ніколі не вучылі ва ўсім браць прыклад з Валодзі Ўльлянава. Ну й, вядома, не ў мяне аднаго аніколі, нават у хвіліны замарачэньня не ставала натхненьня на тое, каб стварыць апавяданьне, як Ленін любіў дзяцей, або скласьці вершык ці паэмку пра тое, як Ільліч чытае «Правду» ці «думае пра Беларусь». І ўсё-такі кожны з нас воляй-няволяй дыхаў атрутнымі парамі акцябрацка-піянэрска-камсамольска-парцейнай машыны. А таму яшчэ нядаўна дзядуля Ленін уяўляўся нам, безумоўна, ня геніем усіх часоў і народаў (пра інтэлектуальны ўзровень правадыра хораша сказаў адзін з высланых ім за мяжу «контррэвалюцыянэраў» - М. Бярдзяеў), але, прынамсі, дзеячом, якога варта было чытаць і на якога ў дадзенай сытуацыі можна было спасылацца. Кажуць, яшчэ нейкіх пару гадоў таму кіраўнік Саюзу пісьменьнікаў Латвіі Яніс Пэтэрс сарваў аплядысмэнт, калі замест уласнае прамовы прачытаў на нейкай літаратурнай зборні ленінскі артыкул «Да пытаньня пра нацыянальнасьці або пра «аўтанамізацыю».