Увайшоўшы ў зал, Чычыкаў павінен быў на хвіліну зажмурыць, вочы, таму што бляск ад свечак, лямп і дамскіх убранняў быў страшэнны. Усё было заліта святлом. Чорныя фракі мільгалі і насіліся паасобку і кучамі там і там, як носяцца мухі на белым ззяючым рафінадзе ў гарачую ліпеньскую пару, калі старая ключніца расколвае і дзеліць яго на бліскучыя абломкі перад адчыненым акном; дзеці ўсе глядзяць, сабраўшыся навакол, сочачы з цікаўнасцю за рухам жорсткіх рук яе, узнімаючых малаток, а паветраныя эскадроны мух, узнятыя лёгкім паветрам, улятаюць смела, як поўныя гаспадары, і, карыстаючыся падслепаватасцю старой і сонцам, якое непакоіць вочы яе, абсыпаюць смачныя кавалкі, дзе ўроссып, дзе густымі кучамі. Насычаныя багатым летам, якое і без таго на кожным кроку расстаўляе смачныя стравы, яны ўляцелі зусім не для таго, каб есці, але каб толькі паказаць сябе, прайсціся ўзад і ўперад па кучы цукру, пацерці адна аб адну заднія ці пярэднія ножкі, або пачухаць імі ў сябе пад крыльцамі, або, працягнуўшы абедзве пярэднія лапкі, пацерці імі ў сябе над галавой, павярнуцца і зноў прыляцець з новымі дакучлівымі эскадронамі.
Не паспеў Чычыкаў агледзецца, як быў ужо схоплены пад рукі губернатарам, які тут-жа адрэкамендаваў яго губернатаршы. Прыезджы госць і тут не разгубіўся: ён сказаў нейкі камплімент, вельмі прыстойны для чалавека сярэдніх год, які мае чын не надта вялікі і не надта малы. Калі пары, зрыхтаваўшыся да танцаў, прыціснулі ўсіх да сцяны, ён, заклаўшы рукі назад, глядзеў на іх хвіліны са дзве вельмі ўважліва. — Многія дамы былі добра апрануты і па модзе, другія апрануліся ў тое, што бог паслаў у губернскі горад. Мужчыны тут, як і ўсюды, былі двух родаў: адны тоненькія, якія ўсё круціліся каля дам; некаторыя з іх былі такога роду, што цяжка было адрозніць іх ад пецербургскіх, мелі таксама вельмі прадумана і з густам зачасаныя бакенбарды, або проста прыемныя, вельмі гладка выгаленыя авалы твараў, таксама абыякава падсядалі да дам, таксама гаварылі па-французску і смяшылі дам таксама, як і ў Пецербургу. Другі род мужчын складалі тоўстыя ці такія-ж, як Чычыкаў, г. зн. не так, каб надта тоўстыя, аднак-жа і не тонкія. Гэтыя, наадварот, касавурыліся і адступаліся ад дам і пазіралі толькі па баках, ці не расстаўляў дзе губернатарскі слуга зялёны стол для віста. Твары ў іх былі поўныя і круглыя, на іншых нават былі бародаўкі, той-сёй быў і рабаваты, валасоў яны на галаве не насілі ні хахламі, ні буклямі, ні на манер чорт мяне пабяры, як кажуць французы; валасы ў іх былі ці нізка падстрыжаны, ці прылізаны, а рысы твару больш закругленыя і цвёрдыя. Гэта былі пачэсныя чыноўнікі ў горадзе. Што і казаць! тоўстыя ўмеюць лепш на гэтым свеце ўладжваць свае справы, чым тоненькія. Тоненькія служаць больш на асаблівых даручэннях, або толькі лічацца і віляюць туды і сюды; іх існаванне нейкае вельмі лёгкае, паветранае і зусім ненадзейнае. Тоўстыя-ж ніколі не займаюць ускосных месц, а ўсё простыя, і ўжо калі сядуць дзе, дык сядуць надзейна і моцна, так што хутчэй месца затрашчыць і ўвагнецца пад імі, а ўжо яны не зляцяць. Знадворнага бляску яны не любяць; на іх фрак не так ёмка скроены, як у тоненькіх, затое ў шкатулках благадаць божая. У тоненькага за тры гады не застаецца ніводнай душы, не заложанай у ламбард; у тоўстага спакойна, глядзіш, і з’явіўся дзе-небудзь у канцы горада дом, куплены на імя жонкі, потым у другім канцы другі дом, потым недалёка ад горада вёсачка, потым і сяло з усімі выгодамі. Нарэшце тоўсты, паслужыўшы богу і гасудару, заслужыўшы ўсеагульную павагу, пакідае службу, перабіраецца і робіцца памешчыкам, слаўным рускім панам, хлебасолам. і жыве, і добра жыве. — А пасля яго зноў тоненькія наследнікі спускаюць, паводле рускага звычаю, на кур’ерскіх усё бацькоўскае дабро. Нельга ўтаіць, што амаль такога роду меркаванні займалі Чычыкава ў той час, калі ён разглядаў прысутных, і вынікам гэтага было тое, што ён нарэшце далучыўся да тоўстых, дзе сустрэў амаль усіх знаёмых асоб: пракурора з вельмі чорнымі густымі брывамі і крыху падміргваўшым левым вокам так, як быццам-бы гаварыў: «Пойдзем, брат, у другі пакой, там я табе штосьці скажу», чалавека, аднак, сур’ёзнага і маўклівага; паштмейстара, нізенькага чалавека, але астраслоўца і філосафа, старшыню палаты, вельмі разважлівага і ветлівага чалавека, якія ўсе віталі яго, як даўняга знаёмага, на што Чычыкаў раскланьваўся, крыху набок, аднак не без прыемнасці. Тут-жа пазнаёміўся ён з вельмі абыходлівым і пачцівым памешчыкам Манілавым і крыху нязграбным на выгляд Сабакевічам, які з першага разу наступіў яму на нагу, сказаўшы: «Прашу прабачыць». Тут-жа яму ўсунулі карту на віст, якую ён прыняў з такім-жа ветлівым паклонам. Яны селі за зялёны стол і не ўставалі ўжо да вячэры. Усе размовы зусім спыніліся, як здараецца заўсёды, калі, нарэшце, распачынаюць занятак сур’ёзны. Хоць паштмейстар быў вельмі красамоўны, але і той, узяўшы ў рукі карты, зараз-жа надаў твару, свайму мыслячы выраз, накрыў ніжняю губою верхнюю і захаваў такое становішча на ўвесь час гульні. Ходзячы з фігуры, ён біў па стале моцна рукою, прыгаварваючы, калі была дама: «пайшла старая пападдзя!», калі-ж кароль: «пайшоў тамбоўскі мужык!» А старшыня прыгаварваў: «А я яго па вусах! А я яе па вусах!» Часам пры ўдары карт па стале вырываліся выразы: а! была не была, няма з чаго, дык з бубнаў! Або проста выгукі: чырва! чырваточына! пікенцыя! ці пікендрас! пічурушчух! пічура! і нават проста: пічук — назвы якімі перахрысцілі яны масці ў сваёй кампаніі. Пасля сканчэння гульні спрачаліся, як вядзецца, даволі голасна. Прыезджы наш госць таксама спрачаўся, але неяк надзвычай умела, так што ўсе бачылі, што ён спрачаўся, але ў той-жа час прыемна спрачаўся. Ніколі ён не гаварыў: вы пайшлі, а вы былі ласкавы пайсці, я меў гонар пакрыць вашу двойку, і да таго падобнае. Каб яшчэ больш пераканаць у чым-небудзь сваіх супраціўнікаў, ён кожны раз падносіў ім усім сваю срэбраную з фініфцю [4] табакерку, на дне якой заўважылі дзве фіялкі, якія былі пакладзены туды для паху. Увагу прыезджага асабліва затрымалі памешчыкі Манілаў і Сабакевіч, аб якіх успаміналася вышэй. Ён зараз-жа распытаў пра іх, адклікаўшы тут-жа крыху ўбок паштмейстара. Некалькі пытанняў, зробленых ім, выявілі ў гасцю не толькі цікаўнасць, але і грунтоўнасць; бо перш за ўсё распытаў ён, колькі ў кожнага з іх душ сялян, і ў якім становішчы знаходзяцца іх маёнткі, а потым ужо даведаўся, як імя і імя па бацьку. За кароткі час ён зусім паспеў зачараваць іх. Памешчык Манілаў, яшчэ зусім чалавек не пажылы, які меў вочы салодкія, як цукар, і жмурыў іх кожны раз, калі смяяўся, быў ад яго без памяці. Ён вельмі доўга ціснуў яму руку і пераканаўча прасіў зрабіць яму гонар сваім прыездам у вёску, да якой, паводле яго слоў, было толькі пятнаццаць вёрст ад гарадской заставы. На што Чычыкаў з вельмі ветлівым нахіленнем галавы і шчырым поціскам рукі адказаў, што ён не толькі з вялікай ахвотай гатоў гэта выканаць, але нават палічыць за свяшчэннейшы абавязак. Сабакевіч таксама сказаў крыху лаканічна: «I да мяне прашу», шаркнуўшы нагою, абутаю ў бот такога велізарнага памеру, для якога наўрад ці можна дзе знайсці адпаведную нагу, асабліва ў цяперашні час, калі і на Русі пачынаюць зводзіцца асілкі.