«Гэта што?»
«Мужычкі».
«А!» Ён тут-жа разгарнуў яе, прабег вачамі і падзівіўся чыстаце і прыгажосці почарку «Слаўна напісана», сказаў ён, «не трэба і перапісваць. Яшчэ і аблямоўка навокал! Хто гэта так па-майстэрску зрабіў аблямоўку?»
«I не пытайце ўжо», сказаў Манілаў.
«Вы?»
«Жонка».
«Ах божа мой! Мне, дапраўды, няёмка, што нарабіў столькі клопату».
«Для Паўла Іванавіча не існуе клопату».
Чычыкаў пакланіўся з удзячнасцю. Даведаўшыся, што ён ішоў у палату для складання купчай, Манілаў выказаў гатоўнасць яго праводзіць. Прыяцелі ўзяліся пад рукі і пайшлі разам. Пры ўсякім невялічкім падвышэнні, узгорачку, ці сходачцы, Манілаў падтрымліваў Чычыкава і амаль прыпадымаў яго рукою, дадаючы з прыемнай усмешкаю, што ён ніяк не дапусціць, каб Павел Іванавіч ударыў свае ножкі. Чычыкаў сароміўся, ён не ведаў, як дзякаваць, бо адчуваў, што быў крыху цяжкаваты. Ва ўзаемных паслугах яны дайшлі, нарэшце, да плошчы, дзе знаходзіліся прысуцтвенныя месцы — вялікі трохпавярховы каменны дом, увесь белы, як крэйда, пэўна каб паказаць чыстату душ на тых пасадах, якія ў ім змяшчаліся; іншыя будынкі на плошчы не адпавядалі па велічыні каменнаму дому. Гэта былі: вартавая будка, каля якой стаяў салдат са стрэльбай, дзве-тры рамізніцкія біржы, і, нарэшце, доўгія парканы з вядомымі парканнымі надпісамі і рысункамі, надрапанымі вугалем і крэйдай; больш не знаходзілася нічога на гэтай адзінотнай ці, як у нас кажуць, прыгожай плошчы. З акон другога і трэцяга паверха высоўваліся непадкупныя галовы жрацоў Феміды [43], і ў тую-ж хвіліну хаваліся зноў, мабыць у гэты час уваходзіў у паной начальнік. Прыяцелі не ўзыйшлі, а ўзбеглі па лесніцы, таму што Чычыкаў, стараючыся пазбегнуць падтрымлівання пад рукі з боку Манілава, прыспешваў крок, а Манілаў таксама з свайго боку ляцеў наперад, стараючыся не дазволіць Чычыкаву стаміцца, і дзеля гэтага абодва засапліся вельмі моцна, калі ўвайшлі ў цёмны карыдор. Ні ў карыдорах, ні ў пакоях зрок іх не быў здзіўлены чыстатою. Тады яшчэ не клапаціліся аб ёй; і тое, што было брудным, так і заставалася брудным, не прымаючы прывабнага выгляду. Феміда проста, як ёсць, у негліжэ [44] і халаце прымала гасцей. Трэба было-б апісаць канцылярскія пакоі, якімі праходзілі нашы героі, але аўтар адчувае вялікую баязлівасць да ўсіх прысуцтвенных месцаў. Калі і здаралася яму праходзіць іх нават у бліскучым і аблагароджаным выглядзе з лакіраванай падлогай і сталамі, ён стараўся прабегчы як мага хутчэй, пакорна апусціўшы і панурыўшы вочы ў зямлю, а таму зусім не ведае, як там усё благадзенствуе і квітнее. Героі нашы бачылі шмат паперы, і чарнавой і белай, схіленыя галовы, шырокія патыліцы, фракі сурдуты губернскага пакрою і нават проста нейкую светлашэрую куртку, якая выдзялялася вельмі рэзка: яна, звярнуўшы галаву набок і палажыўшы яе амаль на самую паперу, выпісвала спрытна і размашыста які-небудзь пратакол пра адцягванне зямлі ці апісванне маёнтка, захопленага якім-небудзь мірным памешчыкам, які спакойна дажывае свой век пад судом, нажыў сабе і дзяцей і ўнукаў пад яго затулай, ды чуліся ўрыўкамі кароткія выразы, што вымаўляліся хрыплым голасам: «Пазычце, Федасей Федасеевіч, справу за № 368!» «Вы заўсёды куды-небудзь дзенеце корак з казённай чарнільніцы!» Часам голас больш велічны, без сумнення, аднаго з начальнікаў, гучаў загадна: «На, перапішы! а то знімуць боты і пасядзіш ты ў мяне шэсць сутак не еўшы». Шум ад пёраў быў вялікі і падобны на тое, як быццам-бы некалькі вазоў з сухастоем праязджалі лес, завалены на чвэрць аршына сухім лісцем.
Чычыкаў і Манілаў падышлі да першага стала, дзе сядзелі два чыноўнікі яшчэ юнацкіх гадоў, і запыталі: «Дазвольце даведацца, дзе тут справы па крэпасцях?»
«А што вам трэба?» сказалі абодва чыноўнікі, адвярнуўшыся.