Нунцый. Патомкам доўга давядзецца чакаць, таму паслухайце самі. (Пісару.) Зачытайце!
Пісар (зачытвае пратакол). «Ерэтык, не назваўшы свайго імя, тройчы быў падцягнуты на дыбе і не войкнуў. Тады Кат прычапіў да яго ног калоду і падцягнуў ерэтыка зноў. Яго рукі выскачылі з суставаў, а жылы так расцягнуліся, што калода лягла на падлогу. Але ён толькі заскрыгатаў зубамі. Тады Кат падсунуў яму пад ногі жароўню з вуголлем. Калі ступні задымелі, ерэтык пачаў успамінаць маці…»
Кат. Успомніў маці, успомніць і сваё імя…
Пісар. Справа ў тым, святы айцец, што ён успамінаў не сваю, а вашу маці…
Скарына ўсміхаецца.
Нунцый (нічога не зразумеў). Не прыкідвайцеся, доктар, што вам не страшна.
Скарына (вельмі сур’ёзна). Не адчуваць страху не ўласціва чалавеку, а не ўмець пераносіць пакуты не да твару мужчыне.
Нунцый. Сёння я яшчэ магу дапамагчы вам, заўтра — не. Падпісвайце, доктар. I не шукайце прыгожай смерці.
Скарына. Прыгожая смерць здольная звязаць сучаснае з мінулым і будучым, ганебная — ніколі!
Нунцый. Шкада. Вельмі шкада, што ваш друг з-за вас будзе паміраць доўга і непрыгожа.
Адвернік. Пра што гэта ён, Францыск?
Скарына. Нунцый чакае нашай здрады.
Нунцый. Не будзе здрады, памраце і вы, доктар. Выбірайце, пакуль ёсць магчымасць.
Скарына і Адвернік спяваюць калыханку. Вяртаюцца ўсе ўдзельнікі суда. Стражнікі прысланяюць Адверніка да сцяны.
Працягвайце!
Iнквізітар. Ерэтык Скарына, як аднёсся Лютэр да таго, што вы выдалі сваю Біблію?
Скарына. Не ведаю, як Лютэру, а мне прыемна, што я яго апярэдзіў.
Сенатар. Вы, бадай што, апярэдзіце яго і на кастры.
Скарына. Можа стацца і так, толькі нас гэта не парадніць.
Інквізітар. Вы парушылі догмат і пастановы сусветных хрысціянскіх сабораў і аддрукавалі кнігі Бібліі не ў тым парадку, які прызнаны кананічным.
Адвернік. Ну дык складзі іх перад сабой у кананічным парадку, і справа з канцом.
Інквізітар (крычыць). Маўчаць!
Кваліфікатар. Найцяжэйшае злачынства ерэтыка ў тым, што ён выдаў Святое Пісанне нават не на стараславянскай мове, а на мове нейкага дзікага племя.
Адвернік. Самі вы дзікуны.
Стражнік заціскае Адверніку рот.
Інквізітар. Як вы пасмелі пайсці на гэта кашчунства?
Скарына. Толькі з тае прычыны, што народ мой не дзікі, а мова яго з’яўляецца мовай яго дзяржавы. На ёй мы гаворым і спяваем, на ёй чытаем і пішам, ёю карыстаюцца суддзі і летапісцы, на ёй ствараецца Статут Вялікага Княства Літоўскага — адзін з першых кодэксаў у Еўропе. У роднай песні, у роднай мове, у пісьменстве праяўляецца разумная прырода чалавека. Чужая нам лаціна не можа даць цэльнасці і натуральнасці мыслення. Без роднай мовы чалавек нямы і сляпы.
Сенатар. Да такога кашчунства не дадумаліся ні Эразм, ні Томас Мор, ні сам Лютэр!
Скарына. Сапраўды, гэта так. Мая Біблія, пасля чэшскай, будзе другой у свеце, зробленай на мове майго народа. Даруйце, але ў мяне не было часу чакаць, пакуль да гэтага дадумаюцца іншыя.
Iнквізітар. Цяпер святыя суддзі пераканаліся, што ерэтык друкаваў свае кнігі ў саюзе з д’яблам.
Адвернік. Ну і ёлуп! Перад табой жа не проста кнігі. Перад табой жа Біблія! I чаго б варта была Біблія, калі б на ёй стаяў подпіс д’ябла! I дзе вы знойдзеце такога д’ябла, які ўзяўся б за пераклад і выданне Бібліі.
Інквізітар дае знак — стражнікі выцягваюць Адверніка ў катавальню і вяртаюцца на свае месцы.
Інквізітар. Хто былі вашы памочнікі?
Скарына. Адгарніце вокладку любой з дваццаці трох выдадзеных мной кніг Бібліі, і вы пераканаецеся, што я зрабіў гэта адзін.
Біскуп. Як вы смелі зрабіць гэта без дазволу?!
Скарына. «О век! О літаратура! Прыемна жыць і непрыемна было б яшчэ адпачываць!» — усклікнуў ваш зямляк Ульрых фон Гутэн, трымаючы ў руках першую нямецкую друкаваную кнігу. Чаму ж святое судзілішча адмаўляе ў праве майму народу мець сваю друкаваную кнігу?..
Інквізітар. Вас так натхніў фон Гутэн, што вы пайшлі на страшнейшае святатацтва і ерэтычную дзёрзкасць.
Скарына. На гэта мяне натхніў наш зямляк і знакаміты вучоны Кракаўскага ўніверсітэта Ян з Глогава. А яшчэ быў у мяне абавязак перад Фіёлем Швайпольтам — першадрукаром славянскім у Кракаве. Я пакляўся Яну здзейсніць яго мару — пераклаў Біблію на родную мову і тым самым прадоўжыў друкарскую справу Фіёля.