І так яно ад веку і да веку,
спакон вякоў да нашых дзён скупых:
стракае і сьцігуе чалавека
вачэй няласкавых пагляд тупы.
А дні імчаць на скрут цьвет думак сьпелых,
нікім ня звабленых дасюль, — на змор.
Чужынец — кат мой анямелы —
ўціскае скрытна карак у ярмо.
Ўжо так яно ад веку і да веку,
не абысьці, не абмінуць і мне...
Спачну, як моцна, шчыльна, векам
прычыняць вочы у труне.
1932
Я пазнаў і Эўропу, і Азію...
І Аўстралію вызнаць ’шчэ мусіў;
думка сэрца маё уразіла:
не пазнаў што як сьлед Беларусі...
1932
ПЕСЬНІ НЯВОЛІ
Горкія ўспаміны
Цяжка ўспамінаецца зіма 1933 году... Ноч 26-га лютага абарвала крылатае юнацтва, скавала думкі, рукі. НКВД... Кожнае часіны ўсё новыя й новыя, гэта — мае сябры: студэнты, журналістыя, пісьменьнікі — беларусы.
Калі мінула халодная абыякавасьць, паўстала пытаньне: за што?! Далей думкі ня йшлі: яны прыціскаліся нейчым плачам і крыкам аб ратунку. Чорна-зямлістыя, акамянелыя твары зьняволеных, здавалася, гаварылі: «Не хвалюйся, пашкадуй здароўя, безь цябе яго выматаюць... чалавек жывучы...».
Ішлі тыдні, за імі — месяцы. Твары гаварылі праўду: катнія рукі былі няўмольнымі, голад прыкоўваў да каменнае падлогі. У сэрцы катаў, як у тыя прадоньні, губляліся людскія сьлёзы й пакуты. Чаму? — зноў пытаньне. «Помста за давер і шчырасьць», — адказаў сябра, паэта-юнак.
Далей — цяжкі, далёкі шлях... Сібір. Канцэнтрацыйны лягер. Вузел гора пачаў заціскацца мацней і мацней. Зноў ішлі месяцы, за імі — гады, доўгія, чорныя... Чалавек жывучы...
Перажыўшы і перацярпеўшы нялюдскую пакуту на чужыне, хочацца ад шчырае душы гаварыць сваім людзям праўду пра ліхія бальшавіцкія часы, што згубілі мільёнам самае дарагое — маладосьць і жыцьцё.
Вершы, што друкуюцца ніжэй, напісаныя ў 1934-35 гадах у горадзе Марыінску. Яны — вынік перажытага.
1. Крокі і вёрсты
Сотні вёрстаў прайшоў,
а на месцы стаю,
падлічаю і крокі, і вёрсты...
Клічу з даляў чубатую долю сваю —
далі шлюць плач радзімы і лёскат.
О, навошта!..
Нялюбы мне голас такі:
сам я маю ці мала такога...
Няма долі —
прышлеце мне песьняў ракіт
і зямлі пах у сьцены вастрогу!
Мілы сэрцу майму балацяны павеў,
шум палёў,
песьні ветру,
туманы —
ўсё,
чым цешыўся, жыў
і цяпер чым жыве
край мой родны, ў няволю забраны.
Песьняў, долі — няма.
Гора бачу, бяду,
нібы жыў у няволі і рос так.
Сьцеражэ цішыня.
І я далей вяду
тыя самыя крокі і вёрсты.
2.На парозе турмы
Ня украў, не зьнявечыў нікога,
толькі тое у думках было,
каб народу закутага скогат
уняць лекамі дум і слоў.
Ня уняў, ня суняў і ня сьцішыў...
Скогат іншага сэрца кране.
Заўтра, пэўна, вятры закалышуць
на чужыне нялюбай мяне.
3. А ратунку ня было й няма
Колер неба хмары ўслалі густа.
Цемень цісьне долу.
Цішыня.
Белы сьвет зьмярцьвеў
і стаўся пусткай
нябывалай...
Рук ня ў стане ўзьняць.
Чую плач, вар’яцкі, дзікі рогат,
а ратунку ня было й няма.
За плячмі —
этапная дарога,
прад вачмі —
ня першая турма...
І бязьлістая, сівая восень,
і пакутная, як пекла, ноч...
Мне ў часіну гэтую здалося:
пазычаюць зраду праз вакно...
Скамянела, сьцішылася сэрца.
Кроплі сьлёз...
Разгойданая муць...
Няўжо тут цярпеньня боль парвецца?
Няўжо тут я сьмерць сваю прыйму?
4. Пакуль песьня яшчэ ня сьпета
Ня пытайся, мой любы дружа,
як жывецца у краі гэтым...
Спадзяюся як-небудзь здужаць
у няволі ’шчэ гэтае лета.
Смутак кволай душы,
часіну,
што зьвязала мне крыльле-рукі,
не заломіш на пень асіны,
хоць згінайся ад болю крукам.
Цела ные маё ад болю,
і ўжо месяц яно каторы;
а штодня ўсё мацней і болей
заціскаецца вузел гора.