Энэргія абсалютнага дабра ў 2020 годзе сыходзіла ад народу, а абсалютнае зло — ад улады. І абодва міністры зрабілі свой выбар і апынуліся па розныя бакі таго, што перастала мяшацца.
То бок гэта было антыімпэрскае паўстаньне, як, зрэшты, і ўсе папярэднія паўстаньні ў гісторыі Беларусі. Паўстаньне супраць мяшаньня праўды і зла, за палітычную суб’ектнасьць беларускага народу, за тое, што мы ёсьць і з намі трэба гаварыць.
Беларусам давядзецца пасьля гэтага капітальна абнавіць свой слоўнік сэнсаў і свае палітычныя актыўнасьці. Напрыклад, ці можна спадзявацца на дапамогу Расеі, калі там тая самая стылістыка дачыненьняў народу і ўлады, ад якой у 2020 годзе беларусы адмовіліся як ад варожай сабе?
Тое самае можна сказаць пра «дыялёг» з уладамі, якога так хацелі людзі і на які проста ня здатны дыктатар. Цяпер гэтая ілюзія зьнікла, як і цалкам разьвеяўся давер людзей да рэжыму. Нават калі рэжым спыніць рэпрэсіі, давер ня вернецца, бо гэты досьвед закрануў практычна ўвесь народ.
Мірны характар паўстаньня паказвае, што людзі здольныя цярпець і надалей, пакуль рэжым не дэградуе сам. Але цяпер яны пільна сочаць за гэтым працэсам і рознымі спосабамі будуць спрыяць яму, разумеючы ягоную сутнасьць. Ці можа зло ў чыстым выглядзе існаваць доўга? І ці ня ёсьць гэтае «сваё» зло абавязковай умовай станаўленьня нацыі, калі яна мусіць яго выгадаваць і пераадолець? І ці сваё гэта зло? Апошняе пытаньне, можа, самае важнае ў рэфлексіі беларусаў на паўстаньне 2020 году.
Валер Карбалевіч, палітоляг, палітычны аглядальнік Радыё Свабода
«ПАСІЯНАРНЫ ВЫБУХ 2020 ГОДУ — ФОРМА НАЦЫЯНАЛЬНА-ВЫЗВОЛЬНАГА РУХУ»
Пасіянарны выбух 2020 году
1. Галоўная прычына рэвалюцыйнага выбуху палягае ў тым, што беларуская сацыяльная мадэль, створаная Аляксандрам Лукашэнкам чвэрць стагодзьдзя таму, вычарпала свой рэсурс, стала тормазам разьвіцьця. Больш за тое, разьвіцьцё — пагроза яе выжываньню.
2. «Беларуская вясна» 2020 года — гэта рэвалюцыя чаканьняў, якія растуць. За 26 гадоў кіраваньня Лукашэнкі адбылася зьмена пакаленьняў. Памянялася структура эканомікі і сацыяльная структура грамадзтва. Пабольшала людзей, якія працуюць у прыватных структурах. Сацыялягічныя апытаньні паказваюць, што беларусы сталі адным з самых прарынкавых народаў Эўропы. А антырынкавая сацыяльная мадэль засталася старой.
Новыя тэхналёгіі, стварыўшы сучасныя сэктары эканомікі, у прыватнасьці ІТ-галіну, спарадзілі работнікаў зь іншымі каштоўнасьцямі і ладам жыцьця. Тэхгалёгіі стымулявалі канфлікт, стылістычны разрыў паміж людзьмі, якія жывуць у лічбавай сфэры, з гарызантальна арганізаванай сеткавай культурай, і дамінантнай у краіне аўтарытарнай, герархічнай кіроўнай вэртыкальлю.
3. У Беларусі сёньня мы маем мадэрнізаванае грамадзтва, арыентаванае на перамены, якое хоча вызваліцца ад дзяржаўнага патэрналізму, і ўладу, якая кансэрвуе status quo. Грамадзтва перарасло дзяржаву, яму стала цесна ў яе рамках.
4. Беларуская сацыяльная мадэль была заснаваная не на даверы грамадзтва да палітычных інстытутаў, а на даверы да Лукашэнкі. Легітымнасьць рэжыму шмат у чым грунтавалася на асабістай харызьме кіраўніка дзяржавы. А крызіс даверу да яго прывёў да вострага палітычнага крызісу.
5. Вынікам апошніх падзеяў стала дэсакралізацыя ўлады як такой. Яна страціла маральны аўтарытэт. У Беларусі дасюль дзяржаўныя інстытуты былі адзінай змацоўкай, якая аб’ядноўвала беларусаў у агульны соцыюм. Іншыя мэханізмы — кшталту нацыі, грамадзянскай супольнасьці — былі слабыя. Цяпер дзяржава адмовілася выконваць гэтую функцыю. Улады ўзялі курс на раскол грамадзтва, папраўдзе абвясьцілі грамадзянскую вайну большасьці сваіх грамадзянаў. Цяпер дзяржава, уключыўшы на поўную магутнасьць мэханізм рэпрэсіяў, большасьцю грамадзтва ўспрымаецца як небясьпека.
6. За некалькі месяцаў адбылася паскораная сацыялізацыя грамадзтва. Абываталі раптам ператварыліся ў грамадзянаў. Народ стаў палітычным суб’ектам, чаго ніяк ня хоча прызнаваць рэжым.
7. За некалькі месяцаў у Беларусі была створаная гарызантальная інфраструктура грамадзянскай супольнасьці. Мадэль карпаратыўнай дзяржавы зазнала моцную эрозію. Карпарацыі, створаныя дзяржаваю (ФПБ, БРСМ, «Белая Русь» і інш.), у момант вострага крызісу выявіліся недзеяздольнымі. Замест іх стыхійна паўсталі самаарганізаваныя супольнасьці дамоў, мікрараёнаў, прафэсійныя супольнасьці («Белыя халаты», чаты спартоўцаў і інш.). Гэты працэс у значнай меры адбываецца на базе лічбавых плятформаў.