Сацыяльна-функцыянальныя праявы гэтага «паўставаньня гарызанталі» — грамадзкае асэнсаваньне сваіх моцы і тоеснасьці, ініцыятыўная самаарганізацыя і прадукаваньне эфэктыўных структураў супольнага дзеяньня, якія функцыянуюць побач з афіцыйнымі інстытутамі або замест іх.
Да гэтага трэба дадаць яшчэ адзін прынцыповы момант — нацыянальны. Тое вялікае «Мы», якое зьявілася ў трагедыі пражываньня няскончанай «#Беларусі2020», яно не зьнянацку «зьявілася». Вядома, яно было і летась, і залетась, і раней. Але яно было маленькае, лякальнае, са сваім вэктарам існаваньня; не зусім атамізаванае, але ж не выгартаванае, без балючага для кожнага стрыжня.
Цяпер жа, калі былая лякальнасьць перафарматавалася, стрэліла пераасэнсаваньне, пераўсьведамленьне сваёй, адметна беларускай саматоеснасьці. Адрознай, асобнай, годнай. Той, якой можна і патрэбна ганарыцца. Стварыўся новы вобраз Беларусі і беларусаў — для сябе і для сусьвету. Зьявіўся новы міт пра беларусаў як нацыю.
Андрэй Лаўрухін, філёзаф, старшы аналітык Беларускага інстытута стратэгічных дасьледаваньняў (BISS), экспэрт у адукацыйнай, навуковай і інавацыйнай палітыцы
«СТАЎЛЕНЬНЕ ДА ГВАЛТУ РАСКАЛОЛА БЕЛАРУСКАЕ ГРАМАДЗТВА»
Паўстаньне за палітычныя правы ў Беларусі: 2020–...
Нягледзячы на ўжо звыклае называньне падзеяў у Беларусі рэвалюцыяй, на мой погляд, у 2020 годзе ў Беларусі адбылося паўстаньне за палітычныя правы. Гэтае азначэньне бачу больш строгім і карэктным з трох прычынаў.
Па-першае, пратэсты мелі выразны электаральны характар і наўпрост былі зьвязаныя з патрабаваньнем права палітычнага выбару.
Па-другое, у палітычных навуках паўстаньне вызначаецца як від масавых выступаў супраць існай улады, які, як правіла, не прыводзіць да зьмены палітычнага ладу. Менавіта гэта і адбылося ў нашым выпадку — палітычны лад захаваўся ранейшым.
Па-трэцяе, паўстаньне адрозьніваецца ад дзьвюх іншых формаў палітычнага дзеяньня — рэформаў і рэвалюцыі. Калі рэвалюцыя ставіць на мэце карэннае пераўтварэньне структуры ўлады ў грамадзтве і радыкальна зьмяняе палітычнай сыстэмы, то паўстаньне абмяжоўваецца зьменай палітычнага лідэра і / альбо ўраду. Мяркуючы па «праграмах» усіх кандыдатаў у прэзыдэнты, а таксама па лёзунгах і дэклярацыях пратэстоўцаў, галоўнае патрабаваньне палягала ў адстаўцы дзейнага прэзыдэнта Лукашэнкі — менавіта гэта натхняла і аб'ядноўвала ўсіх пратэстоўцаў.
Пры гэтым самы папулярны кандыдат Бабарыка рабіў стаўку на магчымасьць перамогі ў рамках той самай мадэлі выбараў, якая 26 гадоў абслугоўвала складзеную палітычную сыстэму. Мяркуючы па ўсім, і кандыдаты, і грамадзяне-нэафіты (у палітыцы) верылі, што калі можна будзе злавіць фальсыфікатараў за руку і зрабіць усе гэтыя фальсыфікацыі публічнымі, палітычная сыстэма вымушаная будзе са скрыпам, «празь не хачу», але спрацаваць на сапраўднага пераможцу.
Адпаведна, палітычнае абурэньне грамадзян-нэафітаў было выклікана тым «адкрыцьцём», што вынікі выбараў нахабна і масава фальсыфікуюць, а калі ўлады злавілі за руку, гэта іх не бянтэжыць, а толькі падштурхоўвае да ўжываньня сілы. Тым самым мы падышлі да вельмі важнай тэмы гвалту, якая і стала ключавым драйвэрам паўстаньня і затым — расколу ў грамадзтве.
Гвалт расколвае грамадзтва
Менавіта гвалт ініцыяваў агульнанацыянальнае паўстаньне, а стаўленьне да гвалту раскалола беларускае грамадзтва на два непрымірэнныя палітычныя сьветы: пратэстоўцаў і прыхільнікаў Лукашэнкі.
Прызнаньне таго, што мы маем справу з палітычнымі сьветамі апанэнтаў (а не ўсяго толькі зь невялікай групай сілавікоў), а таксама карэктнае разуменьне гэтых сьветаў — зарука магчымасьці палітычнага кансэнсусу. Ахарактарызуем гэтыя сьветы і сьветапоглядную подбіўку іх канфлікту.
Пратэстоўцы-грамадзяне (сьвядома ці несьвядома) мяркуюць, што дамовіцца пра грамадзянскі мір магчыма і што ён грунтуецца на прынцыпах маралі і законах чалавечага супольнага жыцьця, тых, што вартуюць каштоўнасьці асобна ўзятага чалавечага жыцьця, якім нельга ахвяраваць нават дзеля найвышэйшых мэтаў і грамадзка-палітычных выгадаў.
Дзяржава і апарат гвалту, якім яна валодае, вытворныя ад сьвету грамадзянскага, гэта толькі інструмэнт утрыманьня грамадзка-палітычнага парадку. Такі сьвет, згодна з Арыстотэлем, Локам і Арэнт, грунтуецца ня столькі на страху перад сьмерцю і магчымым хаосам, колькі на перавазе больш шчасьлівага, паўнавартаснага і дабрадзейнага жыцьця.