* Альбрэхта Галімонта, лідскага падчашага і гарадскога суддзю смаленскага, некаторыя сучаснікі тых падзей лічылі найбольш спрычыненым да здачы Смаленска [28а, s.435].
Пасля страты Смаленска нядоўга заставалася стаяць і Дуброўні. Ужо ў жніўні ў Дубровенскі павет прыйшлі маскоўскія войскі, «...повоевали и села и деревни пожгли, и полон многий поимели» ды адразу ж паспрабавалі захапіць і горад, але не змаглі. Дуброўню абаранялі ў асноўным жыхары горада і ваколіцаў, а рэгулярнага войска тут было зусім мала: «мещан де хорунг з десять, жидов хорунг з десять» ды «казаков две хорунги, желдаков две хорунги ж, венгров хорунга, гайдуков две хорунги ж». Адбіваючы прыступы, яны ў адказ і самі рабілі вылазкі, бралі палонных. У дапамогу войску ваяводы Куракіна цар паслаў сюды Трубяцкога, затым аблогай займаўся Чаркаскі. Дзеля вялікіх стратаў штурмаваць горад не дазвалялася - толькі здабываць «зажогом и сговором». Па Дняпры прыслалі вялізныя пішчалі - спецыяльна для разбурэння дубровенскіх умацаванняў. На кастрычнік тут зграмадзіліся магутныя сілы, бо Дуброўня ж засталася адной з апошніх незаваяваных царом фартэцыяй на ўсходзе Беларусі. 5 кастрычніка пад валы горада былі падведзеныя здраднікі шляхціч Васіль Лаўрынаў і магілевец Марка Сідорскі, каб яны ўгаварылі дубровенцаў паддацца, але апошнія абстралялі іх і забілі Лаўрынава, а ўвечары зрабілі чарговую вылазку.
За ўпартую непакору Дуброўню чакала ўзорнае пакаранне. Цар даслаў ваяводзе Чаркаскаму загад, у якім вызначалася: «Как город Дубровна здастца... шляхты лутчие выбрав, прислать к... государю... а достальную шляхту велеть посылать на Тулу, а мещан и уездных людей роздать ратным людям семьями, а город Дубровну выжечь» [54, с.49].
Змогшыся, дубровенцы здалі горад 12 кастрычніка 1654 г. Пераможцы выслалі ў царскую стаўку пад Смаленск шляхту, вугорскую пяхоту, гайдуцкага ротмістра і 30 мяшчанскіх сем'яў, астатніх пабралі ратнікі. Гэтак яны вывезлі з Дуброўні ўсіх людзей, а 17 кастрычніка падпалілі яе і праз два дні, скончыўшы справу, рушылі далей.
Такая ж няшчасная доля чакала Віцебск. Яшчэ ў чэрвені, даведаўшыся пра капітуляцыю Невеля, сюды з'ехалася шляхта Віцебскага ваяводства і бліжэйшых паветаў. Склаўшы тут «між сабою спіс», яны пачалі рыхтаваць горад да абароны і паспелі абнесці замкі «астрогам і парканам». У сярэдзіне жніўня ад Полацка пад Віцебск прыйшло войска Шарамецева і пачало «няшчаснае, цяжкае аблажэнне». Абаронай кіравалі бурмістр Сцяпан Пятровіч і шляхціч Есяніцкі-Война. Шарамецеў неаднаразова пасылаў лісты, каб яны «государской милости поискали... и город сдали». На пачатку верасня, атрымаўшы чарговую прапанову капітуляваць, абаронцы паабяцалі даць адказ назаўтра; але на наступны дзень сказалі, што «ім горада не здаваць», ды адкрылі артылерыйскі агонь па непрыяцелю [11, с.31].
Як пісалі пасля ўдзельнікі абароны, яны, «колькі сіл... пораху і дастатку хапала, адпор давалі і бараніліся», але Віцебск таксама застаўся самотнай выспай на занятай зямлі і ўжо ніадкуль не мог разлічваць на дапамогу. Неўзабаве ў горадзе «настаў вялікі голад, ад якога нямала людзей паспалітых і чэрні памерла. І нямала таксама пры штурмах і ад густога страляння з войска непрыяцельскага і ў вылазках людзей, шляхты, паспольства і мяшчанаў пазабівана» [13, с.340]. Ратуючыся ад голаду, іншыя перабягалі да непрыяцеля...
А ў Менску акурат тады праходзіла вайсковая сесія, што адкрылася 3 лістапада. Ян Казімір бавіўся паляваннем у Горадні ды чакаў завяршэння менскай нарады. Адбіваючыся з апошніх сілаў, віцябляне настойліва прасілі дапамогі, але іхнага голасу тут быццам і не чулі... Толькі праз некалькі тыдняў Януш Радзівіл выправіў нарэшце да Віцебска абознага Самуля Камароўскага з трыма тысячамі жаўнераў, ды было ўжо позна. Хоць казалі, між іншага, што Камароўскі проста пабаяўся атакаваць завялікія маскоўскія сілы [28а, s.438].
Тым часам у абаронцаў скончыўся нават порах... 17 лістапада, пасля 14 тыдняў аблогі, войска Пятра Шарамецева і казакі Васіля Залатарэнкі штурмам здабылі Віцебск і яго замкі, «з вялікімі стратамі, з захопам і пасячэннем шляхты..., мяшчанаў, паспольства і драгунаў» [13, с.341]. Частка абаронцаў прысягнула цару (200 шляхцічаў і блізу тысячы мяшчанаў), іншыя ж, застаўшыся «вернымі і зычлівымі падданымі, мілуючы Айчыну», адмовіліся ад гэтага. Таму іх з сем'ямі забралі ў палон і разаслалі па розных гарадах Маскоўшчыны. Тыя, каго вывелі ў Казань, сведчылі, што ў трагічны дзень непрыяцель «нямала брацці нашай шляхты, мяшчанаў, паспольства, жаўнерства, драгунаў, нявестаў і дзетак малых, што каля матчыных грудзяў былі, дзядоў і баб у шпіталях без жаднае літасці, захапіўшы горад, высек» [92, s.38].