Што да неправаслаўнага насельніцтва, дык маскоўскі ўрад патрабаваў: «костелам не быть, а петь в домех», «униатам не быть», «жидом в Белоруссии не быть и жития никакого не имети». Касцёлы і кляштары, каталіцкія навучальныя ўстановы на занятай тэрыторыі зачыняліся. Ксяндзы мусілі ўцякаць на захад. Цар адназначна адхіліў і просьбу шляхцянак-каталічак, выгнаных з Лепеля і іншых маёнткаў, застацца пры сваіх кляштарах і дварах. Затое сам пераход каталіка ці вуніята ў праваслаўе на занятых землях набыў жыццёвае значэнне: такому чалавеку давалі розныя прывілеі, права на маёмасць, пакідалі на свабодзе. Калі багаты віцебскі мешчанін Боніч, які страціў усё пры захопе горада войскам Шарамецева, прыняў праваслаўную веру і папрасіў вярнуць адабранае, Аляксей Міхайлавіч не толькі аддаў яму ранейшую маёмасць, але і падараваў іншыя вёскі з сялянамі. Ці іншы прыклад. Як сведчыў дубровенскі шляхціч Свірчэўскі, тых ягоных прыяцеляў, што «не похотели в православную кристиянскую веру крестица», цар выслаў у панізовыя гарады, а ён «в православную кристианскую веру крищен и остался теперь в Вязьме» [54, с.147].
Маскоўскі патрыярх Нікан спрабаваў адразу ж падпарадкаваць сабе Кіеўскую мітраполію, да якой належалі Полацкая і Магілеўская епархіі. Гэтай справай тады пачаў займацца і царскі Прыказ тайных справаў [47, с.103].
Аднак палітычныя дэкларацыі новых уладаў - адно, а рэальнае становішча насельніцтва - другое.
Да цара - «абаронца» праваслаўных, цара-«вызваленца» - у першыя ж месяцы вайны пайшлі шматлікія скаргі хрысціянаў-аднаверцаў. Старац Куцеінаўскага Богаяўленскага мужчынскага манастыра Дзіянісій у жніўні 1654 г. прасіў у Аляксея Міхайлавіча ахоўную грамату, «чтоб их монастырских деревень крестьян и жен и детей государевы ратные люди не разоряли и не разогнали и в полон не имали, и чтоб им волно было жить на прежних своих местах». Намеснік амсціслаўскага епіскапа Яўсей скардзіўся, што іх «деревенишка и крестьянишка все разорены от воинских людей» [6, т.14, с.225]. Са звароту сялян Язенскага манастыра вынікала, што, прыйшоўшы ў Невельскі павет, царскія служылыя людзі едуць у манастырскія вёскі і «грабят и з женами и з детми развозят» ды робяць іх сваімі прыгоннымі. Скардзілася на ратнікаў духавенства Буйніцкага і Баркалабаўскага манастыроў, дзе «казаки монастырские вотчины пограбили и разоренье учинили великое, и лошади и скотину отогнали...» [6, т.14, с.159]. Адданы цару Паклонскі ўжо 25 жніўня 1654 г. пісаў, што Магілеўскі павет і Чавусы - раёны ці не спрэс праваслаўныя, якія адразу перайшлі на бок непрыяцеля - «повоевали и полон поимали» ратнікі ваяводы Трубяцкога. На Палессі казакі «ў царкве Высоцкай начынне пабралі, святара тамтэйшага і мяшчанаў мучылі, пытаючыся пра грошы, розныя мукі задавалі і ўсе іх дастаткі, коняў, быдла рознае, волава, медзь ды іншыя рэчы бралі, хаты палілі» [3, с.23].
Ад царскага войска моцна пацярпелі царкоўныя будынкі. Праваслаўныя храмы гарэлі ды рабаваліся, бадай, гэтаксама, як і каталіцкія. У Амсціславе, прыкладам, «в приход... государевых воевод с ратными людми и в приступное время город зажгли и что было в городе церквей все погорели без остатку».
Маскоўскі цар разглядаў скаргі пацярпелых, выдаваў ім ахоўныя граматы, пагражаў ратнікам смяротнай карай за здзек над праваслаўнымі. Гэтак 25 жніўня Ворша атрымала ахоўную грамату, у якой цар абяцаў мяшчанам «жон их и детей в полон имати отнюдь никому не велети». На скаргу Баркалабаўскага і Буйніцкага манастыроў манарх загадаў ваяводу Міхайлу Ваейкаву і палкоўніку Канстанціну Паклонскаму «их от всяких людей оберегать».
На справе, аднак, і праваслаўныя беларусы, і іхныя суайчыннікі каталіцкага ды вуніяцкага веравызнанняў, і шляхта, і сяляне, і жыхары гарадоў - усе былі аднолькава безабаронныя. Царскія ваяўнікі, нападаючы, нішчылі і рабавалі ўсіх без разбору. Вёскі Паўловічы, Крапеніна, Замалач непрыяцельскае войска яшчэ ўвосень 1654 г. «спустошыла, дамы ў тых маёнтках з усім спаліла, а падданых - адных у палон пабрала, іншых пасекла і пазабівала і паразганяла, жывёлу, коняў і ўсё пабрала» [13, с.342].
Паводле скаргі шляхціча Варшанскага павета Якава Шумоўскага, вёсачку Вуглы, што над ракою Басяю, людзі ваяводы Трубяцкога ўсю «выжгли, и крестьянишка разбрелися, а иные поиманы в полон». Сяляне розных вёсак таго ж павета жаліліся цару на пачатку верасня, што пасля таго, як яны «государю с хлебом и солью били челом», іхныя «женишка и детишка все без вести распропали, потому что побрали твои государевы ратные люди и розвели по разным полкам и к тебе государю под Смоленск, и животишка, статки все у нас и скотину и хлеб поимали, и домишка пожгли, скитаемся по лесам наги и босы, сидим на пепелище, с холоду и голоду вконец погибли...» Шукаць жа ім сваіх родных па палках і занятых вёсках ратнікі не давалі - скрозь білі [6, т.14, с.331-333]. З Магілеўскага павета «розных станов и деревень крестьянишка» яшчэ ў жніўні паскардзіліся, што «полку боярина и воеводы Якова Кудентовича Черкаского с товарищи ратные люди поимали женишек наших и детишек в полон, как мы сироты твои были на твоей государевой службе у пана Поклонского в подмоге...» [6, т.14, с.239-240]. Шляхцічы Мянчынскія з-пад Магілева пісалі, што маскоўскія ратныя людзі «дворишка наша сожгли и разорили без остатку, а животишка наши все поимали до основанья». Нават пасля таго, як Мянчынскія прынялі царскае падданства, «государевы воинские люди, заехав, во дворишке мать нашу, да брата, да сестру и людишек наших били и мучили и огнем сожгли до смерти, и достолные животишка, что было, всё побрали и разграбили без остатку, толко мы, холопи твои, остались душою да телом» [6, т.14, с.348]. Як скардзіўся Станіслаў Кажарын з Гораў, ратнік ваяводы Чаркаскага, «резанец взял в полон женишку мою Аленицу и з детишками моими с тремя сынишками, да четвертую дочеришко мое, да свояченицу мою Микулаеву жену Дубовского Марью саму сему з детми с четырмя сыновми да з двемя дочерми, и свез их к себе в поместья» [54, с.185]. Ад гвалту не абараняла нават крыжацалаванне і вернасць цару. Сяляне многіх вёсак Віцебшчыны, якія прысягнулі на вернасць Аляксею Міхайлавічу, і ў 1655 г. пісалі, што маскоўскія ратнікі, прыехаўшы ў вёскі, «нас бедных бьют и увечат и достальные животишка грабят, лошади и животину отогнали и хлеб потолочили, и нас пытают и жгут и саблями рубят, а иных до смерти изрубили, и женишек и дочеришек позорят», таму ўсе хаваюцца ў лесе і па вёсках не жывуць [57а].