Выбрать главу

І ўсё ж карнікі не дасягнулі пастаўленых мэтаў, бо вызваленчы рух працягваў разгортвацца. На Віцебшчыне ў Лукамлі, па звестках ваяводы Бабарыкіна, у студзені 1659 г. ізноў былі палкоўнікі Лукамскі, Лісоўскі, Слонскі, да якіх прыйшоў яшчэ і Самуль Кміціч. Маючы разам блізу 3 тысячаў чалавек, яны наладзілі сувязь з Паўлам Сапегам і чакалі вялікага гетмана да сябе на Віцебшчыну. Па-ранейшаму дзейнічалі партызаны ў Полацкім павеце. На Барысаўшчыну зноў мусіла ісці карнае войска. Са схопленых у палон «изменников-козаков и воров-шишов» шмат каго вешалі, іншых бязлітасна білі пугамі і, адрэзаўшы вушы, адпускалі [5, т.3, с.51]. У сакавіку 1659 г. на партызанаў Горацкага павета прыйшло войска са Смаленска, але тыя, узначаленыя палкоўнікам Іванам Рыдарам, заціснулі маскоўскіх ратнікаў у Вялікіх Горах і пратрымалі ў аблозе да з'яўлення новых сілаў непрыяцеля, пасля чаго адышлі ў Амсціслаў. Тады ж узняліся жыхары Рослава. Кіраваў імі рослаўскі шляхціч Аляксандр Волік, які меў 2 тысячы пяхоты і конніцы, праўда, вельмі мала зброі ды хлебных запасаў [5, т.2, с.658]. Але ўжо ў сакавіку войска Івана Лабанава-Растоўскага аблажыла Амсціслаў. Сабраўшы свае сілы разам, палкоўнікі Кміціч, Аскірка, Нячай і Выгоўскі выйшлі з Крычава на дапамогу амсціслаўцам - ды самі пацярпелі. На пачатку красавіка паспрабавалі яшчэ раз (цяпер з імі быў Дзяніс Мурашка), але былі зноў пабітыя. Амсціслаў жа, застаўшыся без дапамогі, неўзабаве паддаўся маскоўскаму войску. Пасля гэтакі ж лёс напаткаў і іншыя паўсталыя гарады. А палкоўнік Нячай, разбіты пад Рославам ваяводам Баратынскім, зачыніўся ў сваім Старым Быхаве*.

* На пачатку 1659 г. праўдападобна палову войска Івана Нячая складалі мясцовыя сяляне, узброеныя бердышамі, сякерамі, рагацінамі.

У іншых раёнах Беларусі вызваленчая барацьба вялася з неменшай напругай. Карны корпус ваяводы Чэлышава мусіў хадзіць на Белы, «на Велиж, и к Витебску, и к Полоцку, и в иные места», дзе былі партызаны.

Не перапыняючыся, вызваленчы рух у Беларусі датрываў да ўзнаўлення ваенных дзеянняў паміж царскімі палкамі і харугвамі Рэчы Паспалітай. Там, дзе з'яўлялася сваё войска, барацьба мясцовага насельніцтва прыкметна актывізоўвалася. Агульнае імкненне вызваліцца ад акупацыі найяскравей выявілася ў шэрагу гарадскіх паўстанняў, буйных партызанскіх акцыях, а таксама ў далучэнні сялянаў і мяшчанаў да дзейнага рэгулярнага войска. Напрыклад, увесну 1662 г. Да 5 харугваў Рэчы Паспалітай, якія стаялі ў Рэжыцкім павеце, далучылася 6 харугваў партызанаў - «шишей и уездных мужиков», пасля чаго ўсе збіраліся ісці на Дынабург. У Полацкім павеце ва ўрочышчы Лахты дзейнічалі адзін час 4 харугвы войска Вялікага Княства Літоўскага і разам з імі 3 харугвы вясковых мужыкоў. Нярэдка мясцовыя жыхары, узброіўшыся, дабівалі рэшткі царскіх палкоў, рассеяныя пасля вялікіх бітваў, як, напрыклад, пад Кушлікамі, калі сяляне нападалі на маскоўскіх ратнікаў у лясах, «помсцячы за гвалты і рабаванне сваіх вёсак». Гэта была ўжо другая, вышэйшая стадыя развіцця вызваленчага руху, калі мясцовыя жыхары, арганізаваўшыся, не абмяжоўваліся самаабаронай, але пераходзілі да актыўных дзеянняў, здабывалі мястэчкі і невялікія гарады, чынілі пераслед непрыяцеля. Ідэя адпору тыраніі аб'ядноўвала ўсе станы, часова нівелюючы сацыяльныя антыпатыі, гуртуючы пад адну харугву і сялянаў са шляхтаю, і мяшчанаў з казакамі.

Выглядала, што ўсё насельніцтва задзіночылася адной мэтай - выгнаць чужое войска са сваіх гарадоў і паветаў. Аўстрыйскі дыпламат, праязджаючы тады па Беларусі, адзначыў, што здзекі і жорсткі гвалт маскоўскага войска над мясцовым людам «так адвярнулі ад масквіцян сэрцы гэтага народа і адштурхнулі ўсялякі давер да іх, што ён выгнаў іх са сваіх земляў з такой жа нянавісцю, з якім даверам калісьці іх прымаў».