Аднойчы раніцай недалёка ад нас пачуўся выстрал. Мы выскачылі з акопа і аслупянелі: да нас беглі немцы. Мы схапілі такія-сякія клумкі і кінуліся ўцякаць. Немцы з крыкамі: «Хальт, хальт!» — пусціліся за намі. Па густым лесе бегчы было нязручна, але мы не зважалі: беглі і беглі. Каб лягчэй было ўцякаць, паскідалі з сябе клумкі, адзежу, абутак. Я засталася ў адных панчохах і фуфайцы. Людзі разбегліся хто куды. Я згубіла сваю маму і бегла адна.
Калі я ўзбегла на палянку, немцы выпусцілі па мне чаргу з аўтамата. Куля трапіла ў правую нагу і зачапіла косць. Я павалілася ў снег. Людзей паблізу не было. Немцы падышлі да мяне, пасмяяліся і, ударыўшы некалькі разоў прыкладам, пайшлі далей.
Дзень быў халодны, марозны. Я ляжала босая і амаль голая і вельмі змерзла — зуб на зуб не пападаў. Каб не акалець зусім, рашыла узняцца і ісці. Напружыўшы ўсе свае сілы, з цяжкасцю ўстала і тут жа павалілася на снег. Кроў цякла з маёй нагі цурком, і снег вакол зрабіўся чырвоны. Я ляжала, можна сказаць, у лужыне ўласнай крыві. Змяркалася. Я ўжо не адчувала ні болю, ні холаду. Наадварот, мне стала надта лёгка і цёпла, так цёпла, што нават здалося, быццам я ляжу на печы са сваёй мамай, яна расказвае мне якуюсьці цікавую казку. А потым папоўз шэры густы туман і ўсё схаваў з вачэй. Я ўпала ў непрытомнасць.
Ачнулася ў акопе сваіх суседзяў, якія выпадкова натрапілі на мяне і падабралі. Побач стаялі маркотная сястра Ніна і ўся ў слязах мама. Ад іх я даведалася, што наш акоп фашысты спалілі. Акрамя таго што ў мяне нага была паранена, я яе яшчэ адмарозіла. Лякарстваў не было, і маці лячыла мяне як умела.
Пасля гэтага немцы не пакідалі наш лес. Яны ўсё часцей і часцей прыходзілі лавіць людзей.
17 сакавіка 1944 года раніца была марозная. Жанчыны ў акопе займаліся сваімі справамі. Маці і Ніна стаялі ля майго ложка і бедавалі. Раптам ля акопа пачуўся тупат нечых ног. Мы хутка пахаваліся: мама пад ложак, а я з сястрой на ложку, пад сеннікамі. Дзверы расчыніліся, і ў акоп ускочыў немец з аўтаматам напагатове. Мы замерлі ад страху і гневу. Немец пачаў крычаць на ўсё горла:
— Матка, давай яйка, масла, млека!..
Астатнія салдаты лавілі каля акопа курэй.
Потым усіх людзей павыганялі з акопаў.
Адзін немец сабраў усе нашы кашолкі, начоўкі, рэшаты і іншыя рэчы, склаў іх на нары ў кучу і падпаліў. Сухі лом хутка ўспыхнуў яркім полымем. Дым ахутаў акоп... Ён выядаў вочы. Агонь падбіраўся ўсё бліжэй да мяне. Нарэшце на маёй галаве пачалі курэць валасы. Я тушыла іх рукамі. Мне стала горача і млосна, але я ляжала і не варушылася. На наша шчасце, накат у акопе быў сыры і не загарэўся.
Калі немцы крыху адышліся, маці вылезла з-пад ложка, патушыла агонь і пайшла ў глыб лесу. А мне сказала, каб я ляжала, бо ўзяць з сабою мяне яна не можа. Пайшла і Ніна. Я засталася ў акопе адна.
Было столькі дыму, што за ім не відаць дзвярэй. Унізе дыму было менш, і я хацела злезці з ложка, але боль у назе не даваў магчымасці нават паварушыцца. Тады я сабрала рэшту сіл і клубком скацілася на падлогу. Я ўдарылася і доўга ляжала беспрытомная. Уночы прыйшла мама і абліла мяне халоднай вадой. Калі я апрытомнела, то не магла расплюшчыць вочы, яны нібы склеіліся ад дыму.
Як высветлілася потым, дым выеў мне вочы, і я два тыдні нічога не бачыла. Затым я пачала патроху бачыць, а цяпер бачу добра, але гэтага выпадку я сапраўды ніколі не забуду.
Я расказала толькі два факты з майго жыцця. А колькі іх было яшчэ пасля гэтага!
Вясною я стала крыху хадзіць. 13 мая немцы ланцугом ішлі па нашым лесе — на адлегласці выцягнутых рук адзін ад другога. Гэта была іх апошняя блакіроўка. Мяне з мамай забралі ў палон, а Ніна засталася ў лесе. Яна разам з маёй цёткай Наташай і яе дачкой Маняй схаваліся ў вадзе, у возеры.
Нас і другіх сялян, якія трапілі ў іх рукі, пагналі ў канцлагер, у мястэчка Клясіцы. Адтуль мы надумаліся ўцячы, бо там было дужа дрэнна. У невялікай хлебапякарні знаходзілася восемсот чалавек, калі не больш. Стаяць і то не было дзе, не то што сесці. Трымалі нас пад замком, на двор выпускалі адзін раз у дзень. Есці давалі паўлітра баланды з конскім мясам і грамаў сто хлеба з апілкамі.
Калі змянілася камендатура, мама, я і яшчэ адна жанчына з суседняй вёскі Паўлава падлезлі пад дрот і кінуліся ўцякаць. Уцячы-то ўцяклі, але спаткалі гора і на гэты раз. Мы туляліся па лясах і балотах, ніяк не маглі прыйсці ў свой лес. У час бадзяння немцы злавілі нас і адвезлі у Латвію. Ніна з цёткай, як я потым даведалася, жылі на старым месцы ў лесе. Пра нас яны нічога не чулі.
Аднаго разу якаясьці жанчына з дзяўчынкай падарваліся на міне недалёка ад нашай вёскі. Хтосьці сказаў Ніне, што гэта я з мамай. Ніна з цёткай сабралі рэшткі забітых і пахавалі іх...