I вось што, братцы, дзiўна ў свеце,
Вы толькi добра паглядзеце:
Той чалавек, што першы, збоку,
Ўжо без таго не ступiць кроку,
Каб не ткнуць пальцам на другога,
Як на заклятага, лiхога,
Ён тое самае ўчыняе,
За што другога бэсцiць-лае,
Як толькi скуру яго ўздзене
Цi чуць кранецца яго кiя
Такiм яшчэ ваўком завые,
I дзе ён добрасць толькi дзене?
На што вада, але i тая
Не ўсюды роўны нораў мае:
Спакойна ў ямах i заторах,
Але капае дол у горах
I страшна пенiцца, бушуе,
I грунт каменны там свiдруе.
А сiла ў тым, на мой пагляд,
Якi выконваеш загад.
Мiхал, як толькi ажанiўся,
Тады ж ад бацькi аддзялiўся,
Бо стала цесна. З той прычыны
Хадзiў на сплаў ён, на вiцiны,
Разоў са два схадзiў у Прусы
Куды не трапяць беларусы?
Але абрыдла гэта справа,
I адвярнуўся ён ад сплава;
Пайшоў на службу таўкануцца,
Бо дома недзе разгарнуцца.
Наўперад ён праз час каторы
Быў пры падлоўчым на каморы.
Стары ляснiчы па-сваему
Цанiў Мiхала, як служаку:
Ганяў усюды небараку,
Як бы скацiну тую нему.
Не раз на жалабы Мiхала
Ляснiчы так казаў, бывала:
- Што ж? добры конь i цягне дужа!
I не пускаў Мiхала з гужа.
Мiхал яму рабочых ставiў,
I сенакосы яго правiў,
I догляд меў за панскiм статкам,
А службу нёс сваiм парадкам,
Бо што ты зробiш тут? стараўся.
Ў другое месца перабраўся
Яму уважыў пан ляснiчы,
I сеў Мiхал у страшнай дзiчы,
Дзе лес адзiн, хмызняк ды поле
Ды ветру посвiсты на волi.
Было зямелькi там валока,
Дзе можна б моцна i глыбока
Пусцiць карэннi ў грунт, абжыцца
Было на чым разварушыцца.
Але бязгнойная, пустая
Зямлi валока была тая,
Дзе рос сiвец ды пырнiк густа
I дзе спакойна каля куста
Ляжаў шарак, бо там нiколi
Саха зямлi не бараздзiла.
Было маркотна i нямiла
У тым пустым, здзiчэлым полi.
Мiхал наехаў без нiчога.
I вось жывi тут, разжывайся,
Хоць сам у соху запрагайся,
Ўпрагай i жонку на падмогу
З трыма малымi хлапчукамi.
Але стаў цвёрдымi нагамi
Мiхал на гэты грунт няплодны.
- Не плач: не будзем тут галодны;
Бог дасць, сяго-таго прыдбаем,
Дабра якога дачакаем,
Так разважаў ён сваю жонку.
Жывым не кiнешся ў палонку!
Зямлi - зiрнi - як скiнуць вокам.
За гаспадарку ненарокам
Мiхал на новым месцы ўзяўся:
Каня, кароўку расстараўся,
Завёў свiней, дзве-тры авечкi.
Тым часам з дому для падмогi,
Саху забраўшы i нарогi,
Антось прыехаў i на грэчку
Узняў маргоў са два папару.
I ажывiлiся амшары,
Запахла свежаю раллёю,
Як бы сам Бог тут над зямлёю
Прайшоў i глянуў мiласцiва.
Антось заложна i цярплiва
У землю ўкладваў свае сiлы.
На божы свет, як бы з магiлы,
З зямлi травiнкай далiкатнай,
Густою шчотачкаю здатна
Выходзяць дробныя зярняткi.
Як у калысачцы дзiцятка,
Калi ўжо трошкi акрыяе,
Сваю галоўку падымае
I навакол глядзiць здзiўлёна,
Так гэта збожжайка зялёна
Да сонца цягнецца лiсткамi,
Бы к матцы дзiцятка рукамi.
Тым часам хлопцы падрасталi,
Старэйшым дома памагалi.
Прайшоў гадок, мiнуў другi,
Ў касьбу запахлi мурагi.
На полi ветла, самавiта
У рад стаялi копкi жыта,
Так аздабляючы загоны.
А ў агародзе мак чырвоны,
Раскрыўшы гожыя лiсточкi,
З iх ткаў прыўдалыя вяночкi
Вакол галоўкi маладзенькай,
Такой прыгожай, зеляненькай.
I часта ў добрую пагоду
Iдзе Мiхал дамоў з абходу,
I хоць чуваць, што ныюць ногi,
Але зварочвае з дарогi
I робiць крук, бо як стрымацца,
Каб не зайсцi палюбавацца
I ярыною i жытамi?
Iдзе, а ветрык з каласкамi
Вядзе прыемную размову
I цешыць душу леснiкову.
Мiхал падыдзе i прыстане
I лаву жыцейка агляне
Ды возьме ў пальцы асцярожна
Яшчэ няспелы i парожны
Ён колас жытнi i паглядзiць,
Рукою лёганька пагладзiць,
Нiбы сынка свайго малога,
I ў сэрцы дзякаваў ён Бога.
У тым кутку, глухiм i дзiкiм,
Стараннем дзядзькавым вялiкiм
I цяжкай працай хлебароба
Набыта розная надоба;
Ўсё зацвiло, загаманiла,
Бы жыватворчая тут сiла
Ад сну прыроду абудзiла.
Гумно паўнела з кожным годам,
I багацеў хлявец прыплодам,
I грош стаў лiшнi завадзiцца,
Было што есцi, чым акрыцца,
I быў парадак, лад у хаце.
Ўжо з тым кутком зжылася мацi,
Даўно прывыкшы к адзiноце;
А цэлы рад збаноў на плоце
Казаў аб тым, што гаспадыня
Была ўжо ў моцнай каляiне
I што яе таксама справа
Вялася добра i рухава,
Бо тут збаны не так стаялi:
Яны за тое ўжо казалi,
Што малака было даволi.
Ў пастаўнiку, пры самым полi,
Свiння, як хворая, стагнала,
Хоць гэтай хворасцi не знала,
Яе такая ўжо натура:
Стагнаць i лыч трымаць панура,
Як бы ёй цяжка жыць на свеце.
А парасяткi, яе дзецi,
Ўсяму дзiвiлiсь несканчона,
Бо надта рохкалi здзiўлёна.
Другi гурток другой жывёлы,
Дзесятак кур, пявун вясёлы
Каля платоў чарвей шукалi;
Квактуха голасна квактала,
А кураняткi чарадою
Паслушна ўсюды йшлi за ёю.
Тут кожна рэч аб тым казала,
Што маладая гаспадарка
Iшла ўпярод паспешна, шпарка
I большы круг яна займала.
Часамi хмурнаю вясною
Цяплом павее, цiшынёю,
I хмарак сiвыя фальбоны
Падуць, апусцяцца нанiз,
I неба яснага абрыс
Зiрне скрозь цяжкiя заслоны,
I дзень тужлiвы, засмучоны
Аздобiць сонцаў агняпiс,
I ўсё вакол павесялее,
На момант сцiшыцца, замлее,
На ўсё адбiтак ляжа згоды,
I нiкнуць подыхi нягоды.
Зямельцы неба усмiхнецца.
Глядзiш - тады табе здаецца,
Што холад згiнуў назаўсёды.
Але цi ж так? Эх, негадана
Вятруга ўсходзiцца паганы,
I даль палёў маркотна стане,
Жалобы цень яна апране,
I ўсё нейк смутна пазiрае,
Чагось нядобрага чакае.
Так i ў жыццi: бягуць часiны,
Лiхiя, добрыя хвiлiны,
Адна змяняецца другою.
Не ўспеў Мiхал з сваёй сям'ёю
I пяць гадкоў спазнаць спакою,
Як сталi чуткi пачувацца
Ляснiчы сам даваў намёкi
Праз час не вельмi так далёкi
Ў другi куток перабiрацца.
I гэта вестка ўсiх смуцiла,
Рабiць ахвоту ўсю адбiла: