У доме спадарынi Ядзьвiгi, апрача яе з мужам Хельмутам, жывуць трынаццаць катоў на чале з заснавальнiцай гэтай кашэчай дынастыi Паўлiнай, якая сыта вуркоча ўжо цэлую чвэртку стагодзьдзя. Каты, якiм я прывёз прывiтаньне ад iхняй самотнай менскай супляменьнiцы Басоты, падзяляюцца на "сацыялiстычных", што кватаруюць на цокальным паверсе, i "капiталiстычных", якiя па-гаспадарску пачуваюцца наверсе. Падзел чацьвераногiх гаспадароў паводле сацыяльна-эканамiчных фармацыяў чыста ўмоўны, бо розьнiца ва ўзроўнi iх жыцьця ў лiтаральным сэньсе палягае ў прасторы. Проста "сацыялiсты" схiльныя да самоты й ня любяць чужых людзей. За колькi тыдняў да майго прыезду менавiта "сацыялiстычны" паверх гэтай Мурлындыi, узьняўшы страшэнны вэрхал, папярэдзiў гаспадароў, што ў дом залезьлi злодзеi.
Колькасьцi катоў у доме прыкладна адпавядае колькасьць гадзiньнiкаў. Усе яны з боем, прычым iдуць з разьбежкаю, i раней за дванаццаць ночы спаць нязвыкламу чалавеку тут лепей ня класьцiся, бо апоўначы ў пакоях пачынаецца праўдзiвы канцэрт.
У адведзеным мне пакоi, якi разы ў тры большы за ўсю маю менскую двухпакаёўку, стаiць на столiку фатаграфiя немаладога афiцэра ў эсэсаўскай форме са стамлёнымi разумнымi вачыма. Гэта ня бацька гера Хельмута. Гэта першы муж спадарынi Ядзьвiгi Фрыц. Iхняе каханьне пачалося ў 1941-м у Калодзiшчах, пад Менскам, дзе стаяла Фрыцава вайсковая частка. За сувязь са славянкаю, а мабыць, i за iншыя грахi, накшталт лiбэралiзму з палоннымi, Фрыца перавялi ў Нямеччыну, але туды вывезьлi й Ядзю Рымашэўскую, i яны не маглi зноў не сустрэцца.
Фрыц напiсаў на iмя фюрэра рапарт з просьбаю дазволiць шлюб. Дазвол быў атрыманы з умоваю неадкладнай адстаўкi, што азначала застацца бяз сродкаў i жыць пад каўпаком спэцслужбаў. Iшоў 1944-ты. На шлюбным фота спадарыня Ядзьвiга ў чорнай сукенцы.
Фрыца няма ўжо болей за трыццаць гадоў. Перад ягонаю фоткаю кожны дзень стаяць кветкi. Побач з кветкамi ляжыць Фрыцава люлька (мая гаспадыня пяшчотна называе яе пiпачкай). Дваццаць гадоў пасьля мужавай сьмерцi спадарыня Ядзьвiга, гледзячы на "пiпачку", чула выразны пах дыму, i яе душа заходзiлася ад адчуваньня блiзкай прысутнасьцi каханага.
Гiсторыя другога замуства дачкi беларускага шляхцiца Адама Рымашэўскага таксама вартая калi не раману, дык аповесьцi. Назаўтра пасьля хаўтураў фраў Шмiт прыйшла на клады, выпiла пляшачку гарэлкi, абняла сьвежую магiлу й прачнулася ўначы памiж надмагiльных помнiкаў. Удава прыходзiла на клады штодня - то сама, то з сынам. Аднойчы да яе ў дзьверы хтосьцi пазванiў. На парозе стаяў малады чалавек з букетам. Яго звалi Хельмут. Адрас ён даведаўся на могiлках ад вартаўнiка. Прырода любiць раўнавагу. Фрыц быў гадоў на дваццаць старэйшы за жонку, Хельмут - амаль на столькi ж маладзейшы, аднак на фотаздымку зь iхняга вясельнага падарожжа абняўшыся стаяць аднагодкi. Пра здымкi апошнiх гадоў можна, далiбог, сказаць тое самае. На маё паведамленьне, што фраў Хедзьвiг Ноак - равесьнiца "Великого Октября", Мiрэла зь Сiльвiяй толькi недаверна пераглянулiся й смыканулi плячыма.
Увечары, за кухлем пiва, я слухаю ўспамiны спадарынi Ядзьвiгi й разглядваю альбомы - вось дом у Калодзiшчах, дзе яны з Фрыцам сустрэлiся, вось касьцёл сьвятога Роха са зьбiтым сьпiчаком (фота рабiў у 1941-м Фрыц). Мы абмяркоўваем нядаўнюю тэлеперадачу пра сэксуальныя пэрвэрсii, дзяўчынак-фiлiпiнак зь нелегальных прытонаў i шлюбы лесьбiянак. Мая гаспадыня рашуча супраць такiх навацыяў, а я, бадай, не адмовiўся б на колькi дзён пераўвасобiцца ў сямейную лесьбiянку, каб дасьледаваць у такой ячэйцы грамадзтва, напрыклад, праблему адзюльтэру. Пытаньне выглядае даволi неадназначна: як, скажам, ацэньваць сытуацыю, калi нехта зь лесьбiйскай сям'i трапiць у абдымкi да мужчыны?
Мы глядзiм "вiдзiкi" пра разбурэньне Бэрлiнскае сьцяны й пра першыя гады акупацыйнага рэжыму саюзьнiкаў. Я даведваюся, як сардэчна ставiлiся савецкiя салдаты да нямецкiх дзяцей i як яны без разбору гвалтавалi нямецкiх жанчын, дзяўчат i дзяўчынак, перасягнуўшы ў гэткiх подзьвiгах i нямецка-фашыстоўскiх i татара-мангольскiх захопнiкаў. (Адзiнаццацiгадовую сястру майго бэрлiнскага знаёмца ўратавала адно тое, што на голаў п'яному салдату, якi цягнуў дзяўчо ў ложак, ягоны яшчэ больш п'яны сябрук скiнуў з другога паверху кватэры грамафон.)
Ураньнi, зьеўшы на дэсэрт трускавак або вiшняў з саду, што глядзiцца ў вокны маiх гаспадароў, я выпраўляюся швэндацца па Бэрлiне, ловячы сябе на думцы, што ўжо ведаю яго, прынамсi, значна лепей за Маскву. У голаў, вядома, лезуць згадкi, аналёгii й алюзii.
Белакаменную я пераведваў разы чатыры. Кожны быў напоўнены мноствам незабыўных хвалюючых уражаньняў, але асаблiва ўразаўся ў памяць нейкай адной адметнаю падзеяй.
Першы раз, едучы ў казахстанскi будатрад кватэр'ерамi, мы залiлi на ўскраiне Краснай плошчы дзьве дзесяцiлiтровыя полiэтыленавыя канiстры пiвам i на падыходзе да маўзалею былi затрыманыя нарадам мiлiцыi, што палiчыў нас за падпальшчыкаў. Другi раз я знаходзiўся ў "чолотвэрдзi" транзытам, начаваў на вакзальнай лаўцы i быў разбуджаны сярод ночы разьятранай прыбiральшчыцай, што хвостка выцяла мяне па заспанай пысе мокрым брудным венiкам, якi пакiнуў у барадзе жменю сланечнiкавай лузгi. Яшчэ адзiн раз некалькiх маладых беларускiх лiтаратараў прывезьлi на паседжаньне савету па беларускай лiтаратуры Саюзу пiсьменьнiкаў СССР, i на пачатку iмпрэзы вядомы савецкi крытык Павел Ульяшоў бадзёрым тонам спавясьцiў нас, што ўчора праглядаў нашыя кнiжкi й зразумеў, што беларуская мова сапраўды йснуе.
Але тое ў Маскве.
У Бэрлiне ж былая мяжа ўсходняга й заходняга сэктараў адчуваецца ня меней, чым летась. У заходнiм на кветнiках абавязкова растуць кветкi, ва ўсходнiм, не раўнуючы, як дзе-небудзь у нашым Леплi, можа раскашавацца й лебяда. "Неўмiручае i ўсемагутнае (потому что верное)" вучэньне здолела так пераўтварыць сьвет, што нават жоўтыя гарлачыкi ў заходнебэрлiнскай сажалцы выдаюць вiдочна жаўцейшымi.
Водблiз станцыi падземкi на Фрыдрыхштрасэ наш былы суайчыньнiк па Савецкiм Саюзе тужлiва пiлуе на акардэоне "На позицию девушка провожала бойца". На недалёкiх могiлках зь белага пастамэнту пад белай акацыяй зьдзiўлена ўслухоўваецца ў экзатычную мэлёдыю галава Генрыха Мана.
Тамсама, на Фрыдрыхштрасэ, ёсьць плот зь дзiркаю. Працiснуўшыся празь яе, апынаесься на пустцы, дзе стаiць дом, якi, магчыма, спадабаўся б Мiрэле, бо над iм учынiлi вiвiсэкцыю: адна сьцяна будынку абрынутая, i вачом адкрываюцца ўсе куродымныя тайнiцы ягонага чэрава. Каля дому расьце "дрэва" - стаўбур з бляшаных вадасьцёкавых трубаў i галiны з галiнкамi з размаiтых скарлючаных трубак i дроту. Краявiд пусткi, што ажыўляе ў памяцi вясёленькую "постатамную" навэлу Рэя Брэдбэры "Будзе ласкавы дождж", выдатна дапаўняе высозная "кветка" зь бiтага шкла й iржавага жалезьзя. Гэтай расьлiне пасуе кампанiя зацягнутых у чорную скуру хлопцаў з голенымi галовамi, якая смокча ў засенi шкляных пялёсткаў бляшанкавае пiва. Мусiць, я ўсё-ткi ня надта падобны да турка, аднак, мяркуючы па позiрках хлапцоў, мне хочуць прапанаваць зусiм ня пiва.
Ва ўсходнiм Бэрлiне, здаецца, пакуль няма пiсуараў са смарагдавымi або аквамарынавымi каменьчыкамi, але ёсьць i свае перавагi ў выглядзе хай сабе й рэдкiх, ды ўсё ж дармовых прыбiральняў i яшчэ больш рэдкiх тэлефонаў-аўтаматаў, зь якiх можна затэлефанаваць, не ўстаўляючы туды адмысловае карткi, а проста за пяцьдзесят пфэнiгаў. Каб ня гэты рэлiкт сацыялiзму, на вулiцы адчуваў бы сябе круглым сiрацiнаю.
На рынку каля Брандэнбурскае брамы набор тавару такi, як i год таму: ордэны, пiянэрскiя значкi, генэральскiя шынялi, флёцкiя безбрылёўкi... Новае ў асартымэньце - бадай, толькi "матрошкi" з расейскiмi верхаводамi ад "мiкалая II" да "барыса мiкалаевiча ельцына", у якога ўстаўляюцца па чарзе ўсе астатнiя. Прапаную iхняму гаспадару нарабiць дзеля разнастайнасьцi яшчэ й "раiсаў максiмаўнаў" i "мадамаў ельцыных", i сэрца кранае цёплая лапка ўсьцехi: побач, як i летась, смуглявыя маладзёны гандлююць прадукцыяй Полацкага лiцейна-мэханiчнага заводу. Праўда, кошты на экспартную прадукцыю майго роднага гораду папаўзьлi долу й партабак з "Пагоняю" йдзе сёлета ўсяго за тры маркi. (Адно з магчымых тлумачэньняў: пастаўшчык iгнаруе Закон аб мовах.)