Капiтан Горсiд запытальна паглядзеў на Ёала.
Цi варта працягваць?
Ёал, счакаўшы, адказаў:
- Пачакайце, гэта цiкава.
Потым зноў звярнуўся да ўваскрэшанага:
- Як бы ты рэагаваў, калi б я табе сказаў, што мы прыляцелi з iншай зоркi?
Чалавек утаропiўся на яго. Ён быў яўна зацiкаўлены, але страх аказаўся мацнейшы.
- Паслухайце, - сказаў ён. - Я ехаў па сваiх справах. Дапусцiм, я кульнуў пару лiшнiх чарак, але ва ўсiм вiнавата гэтае паскудства, якiм цяпер гандлююць. Клянуся, я не бачыў другой машыны, i, калi гэта новы спосаб караць тых, хто п'е за рулём, я здаюся. Ваша ўзяла. Клянуся, да канца сваiх дзён болей не вып'ю нi кроплi, толькi адпусцiце мяне.
- Ён водзiць "машыну", але ён пра яе зусiм не думае, - прамовiў Ёал. Нiякiх такiх "машын" мы не бачылi. Яны не паклапацiлiся захаваць iх у сваiм музеi.
Iнэш заўважыў, што ўсе чакаюць, калi хто-небудзь яшчэ задасць пытанне. Адчуў, што, калi ён сам не загаворыць, кола маўчання замкнецца. Iнэш сказаў:
- Папрасiце яго апiсаць "машыну". Як яна дзейнiчае?
- Вось гэта iншая справа! - узрадаваўся чалавек. - Скажыце, куды вы хiлiце, i я адкажу на любое пытанне. Я магу нарэзацца так, што ў вачах задваiцца, але ўсё роўна машыну павяду. Як яна робiць? Проста. Уключаеш старцёр i нагой даеш газ...
- Газ, - умяшаўся тэхнiк-лейтэнант Вiiд. - Матор унутранага згарання. Усё ясна.
Капiтан Горсiд падаў знак ахоўнiку з прамянёвай стрэльбай.
Трэцi чалавек сеў i нейкi час уважлiва глядзеў на iх.
- З зорак? - нарэшце папытаўся ён. - У вас ёсць сiстэма цi вы трапiлi да нас чыста выпадкова?
Гэнейскiя саветнiкi, што сабралiся пад купалам залы, наёмка закруцiлiся ў сваiх гнуткiх крэслах. Iнэш сустрэўся вачыма з Ёалам. Гiсторык быў моцна ўзрушаны, i гэта ўстрывожыла метэаролага. Ён падумаў: "Двухногiя пачвары валодаюць ненармальна хуткай прыстасавальнасцю да новых умоў i занадта вострым пачуццём рэчаiснасцi. Нiводзiн гэнеец не можа дараўняцца да яго ў хуткасцi рэакцый".
- Хуткасць думкi не заўсёды з'яўляецца прыкметай перавагi, - прамовiў галоўны бiёлаг Хамар. - Iстоты з марудным, грунтоўным мысленнем займаюць у радзе асобiн, якiя мысляць, ганаровыя месцы.
"Справа не ў хуткасцi, - мiжволi падумаў Iнэш, - а ў правiльнасцi i дакладнасцi думкi". Ён паспрабаваў уявiць сябе на месцы ўваскрэшанага. Цi змог бы ён вось так адразу зразумець, што навокал яго чужыя iстоты з далёкiх зорак? Наўрад цi.
Усё гэта iмгненна вылецела ў яго з галавы, калi чалавек устаў. Iнэш i астатнiя саветнiкi не спускалi з яго вачэй. Чалавек хутка падышоў да акна, выглянуў на двор. Адзiн кароткi пагляд, i ён павярнуўся да iх.
- Усюды тое самае?
Зноў гэнейцаў здзiвiла хуткасць, з якой ён усё зразумеў.
Нарэшце Ёал наважыўся адказаць:
- Але. Спустошанне. Смерць. Руiны. Вы ведаеце, што тут адбылося?
Чалавек падышоў i спынiўся перад сiлавым экранам, за якiм сядзелi гэнейцы.
- Магу я агледзець музей? Я павiнен прыкiнуць, у якой я эпосе. Калi я быў жывы, мы валодалi некаторымi сродкаю разбурэння. Якi з iх быў прыменены залежыць ад таго, колькi часу мiнула.
Саветнiкi глядзелi на капiтана Горсiда. Той замяўся, потым загадаў ахоўнiку з прамянёвай стрэльбай:
- Сачы за iм!
Потым зiрнуў чалавеку ў вочы.
- Нам зразумелыя вашы намеры. Вам хочацца выкарыстаць становiшча i забяспечыць сваю бяспеку. Хачу вас папярэдзiць: нiводнага лiшняга руху, i тады ўсё кончыцца для вас добра.
Невядома, паверыў чалавек у гэтую ману цi не. Нi адным паглядам, нi адным жэстам не паказаў ён, што заўважыў аплаўленую падлогу там, дзе прамянёвая стрэльба спалiла i ператварыла ў нiшто двух яго папярэднiкаў. З цiкаўнасцю падышоў ён да блiжэйшых дзвярэй, уважлiва паглядзеў на другога ахоўнiка, якi сачыў за iм, i хутка накiраваўся далей. Следам прайшоў ахоўнiк, за iм рушыў сiлавы экран i, нарэшце, усе саветнiкi адзiн за адным.
Iнэш пераступiў парог трэцi. У гэтай зале былi выстаўлены мадэлi жывёл. Наступная прадстаўляла, эпоху, якую Iнэш для прастаты назваў сам сабе "цывiлiзаванай". Тут захоўвалася мноства апаратаў аднаго перыяду. Усе яны гаварылi пра досыць высокi ўзровень развiцця. Калi гэнейцы праходзiлi тут першы раз, Iнэш падумаў: "Атамная энергiя". Гэта ж зразумелi i iншыя. Капiтан Горсiд з-за яго спiны звярнуўся да чалавека:
- Нiчога не чапаць. Адзiн няправiльны крок - i ахоўнiк спалiць вас.
Чалавек спакойна спынiўся пасярод залы. Нягледзячы на пачуццё трывожнай цiкаўнасцi, Iнэш залюбаваўся яго самавалоданнем. Ён павiнен быў разумець, якi лёс яго чакае, i ўсё-такi ён стаiць перад iмi, пра штосьцi глыбока задумаўшыся... Нарэшце чалавек упэўнена загаварыў:
- Далей iсцi няма чаго. Можа, вам удасца вызначыць больш дакладна, якi прамежак часу ляжыць памiж днём майго нараджэння i вось гэтымi машынамi. Вось апарат, якi, калi меркаваць па таблiцы, лiчыць атамы, што ўзрываюцца. Калi iх лiк дасягне мяжы, аўтаматычна выдзяляецца пэўная колькасць энергii. Перыяды разлiчаны так, каб прадухiлiць ланцуговую рэакцыю. У мой час iснавалi тысячы грубых прыстасаванняў для запавольвання атамнай рэакцыi, але для таго, каб стварыць такi апарат, спатрэбiлiся дзве тысячы гадоў з пачатку атамнай эры. Вы можаце зрабiць параўнальны разлiк?
Саветнiкi запытальна глядзелi на Вiiда. Iнжынер быў разгублены. Нарэшце ён наважыўся i загаварыў:
- Дзевяць тысяч гадоў назад мы ведалi мноства спосабаў прадухiляць атамныя выбухi. Але, - дадаў ён ужо больш павольна, - я нiколi не чуў пра прыбор, якi адлiчвае для гэтага атамы.
- I ўсё ж яны загiнулi, - прамармытаў ледзь чутна астраном Шуры.
Запанавала маўчанне. Яго перапынiў капiтан Горсiд:
- Забi пачвару! - загадаў ён блiжэйшаму ахоўнiку.
У гэта iмгненне ахоплены полымем ахоўнiк рухнуў на падлогу. I не ахоўнiк, а ахоўнiкi! Усе адначасова былi змецены i паглынуты блакiтным вiхрам. Полымя лiзнула сiлавы экран, адскочыла, iрванулася яшчэ люцей i зноў адскочыла, разгараючыся ўсё ярчэй. Праз вогненную заслону Iнэш убачыў, як чалавек адступiў да далёкiх дзвярэй. Апарат, што лiчыць атамы, свяцiўся ад напружання, ахутаны сiнiмi маланкамi.
- Пазачыняць усе выхады! - прабрахаў у мiкрафон капiтан Горсiд. Паставiць ахову з прамянёвымi стрэльбамi! Падвесцi баявыя ракеты блiжэй i расстраляць пачвару з цяжкiх гармат!
Нехта сказаў:
- Думкавы кантроль. Нейкая сiстэма кiравання думкай на адлегласцi. Навошта толькi мы ў гэта ўблыталiся!
Яны адступалi. Сiняе полымя шугала да столi, спрабуючы прабiцца праз сiлавы экран. Iнэш апошнi раз зiрнуў на апарат. Мабыць, ён усё яшчэ працягваў адлiчваць атамы, таму што навокал яго клубiлiся пякельныя сiнiя вiхры.
Разам з астатнiмi саветнiкамi Iнэш дабраўся да залы, дзе стаяў уваскрашальнiк. Тут iх прыкрыў другi сiлавы экран. З палёгкай схавалiся яны ў iндывiдуальныя гандолы, вылецелi вонкi i паспешлiва паднялiся ў зоркалёт. Калi вялiзны карабель узняўся ўгору, ад яго аддзялiлася атамная бомба. Вогненная бездань раскрылася ўнiзе над музеем i над усiм горадам.
- А мы ж так i не даведалiся, чаму загiнула раса гэтых iстот, - прашаптаў Ёал на вуха Iнэшу, калi грукат выбуху замёр удалечынi.
Бледна-жоўтае сонца паднялося над гарызонтам на трэцюю ранiцу пасля выбуху бомбы. Пайшоў восьмы дзень iх жыцця на гэтай планеце. Iнэш разам з астатнiмi спусцiўся ў новы горад. Ён вырашыў запрацiвiцца ўсякай спробе рабiць уваскрашэннi.
- Як метэаролаг, - сказаў ён, - я абвяшчаю, што гэтая планета зусiм бяспечная i прыдатная для гэнейскай каланiзацыi. Не бачу нiякай неабходнасцi яшчэ раз рызыкаваць. Гэтыя iстоты пранiклi ў тайны сваёй нервовай сiстэмы, i мы не можам дапусцiць...
Яго перапынiлi. Бiёлаг Хамар насмешлiва сказаў:
- Калi яны ведалi гэтак многа, чаму ж не перасялiлiся на iншую зорную сiстэму i не выратавалiся?
- Думаю, - адказаў Iнэш, - яны не адкрылi нашага метаду вызначэння зорак з планетамi.
Ён абвёў хмурным паглядам кола сяброў.
- Мы ўсе ведаем, што гэта было ўнiкальнае, выпадковае адкрыццё. Справа тут не ў мудрасцi, - нам проста пашанцавала.