Дык вось, аказваецца, якім яшчэ можа быць паэт, якія гукі выспяваюць, якія струны гучаць у яго сэрцы. А мы ж неяк амаль звыкаемся: Ніл Гілевіч — тэмперамент адкрытага наступу, сатырычна-аперацыйнага ўмяшання ў рэчаіснасць... Яно ўсё так — ды не толькі. Жыццё шырэй і глыбей схем.
Ніл Гілевіч — талент шматгранны. Ды ў кожным разе ён — паэт змагарны. «Адкуль гэты смутак»? А ён ад жыцця. А ён... Ды што казаць, можа, ён і ад гэтага:
Якія горкія асацыяцыі, якія паралелі напрошваюцца...Мова народа — лёс народа. У гістарычным разуменні гэтага — ці не галоўны жыццёвы і паэтычны клопат Ніла Гілевіча. Сёння і заўсёды.
Сёння і заўсёды — гэта я сведчу зноў радкамі-прысвячэннем:
Нілу Гілевічу — колькі разваг над Бібліяй
Помню, з якім захапленнем расказваў Мікола Лупсякоў, як падгледзеў ён вобраз: матылькі — лятаючыя кветкі. Нават не расказваў, а пэўным чынам (з выбачальнай усмешкай) хваліў сам сябе (не-не, зусім не тое, што хваліўся!..), хоць ніколі раней, гаворачы са мною, гэтага не рабіў, ды, відаць, і рабіць гэтага не ўмеў.
Чалавек, пакалечаны вайною, і яшчэ больш знявечаны і занядбаны паваенным побытам, ён быццам прывык да паблажлівага стаўлення добра ўладкаваных і больш удачлівых літаратурных равеснікаў і рэдка перад кім адкрываўся. Калі ж бачыў ці адчуваў насмешку, то імгненна хаваўся ў блазенскую ракаўку, як бы адсяканні ыся паратоўным: «Ат, што ты возьмеш з гэтага Лупсякова...» (Гэтак ён і наогул знікаў на тры-чатыры месяцы, каб мець «камандзіровачны» начлег дзе-небудзь на дняпроўскай кручы, ці ў стозе сена альбо ў свежазгрэбленай, яшчэ валкаватай, але ж і духмянай затое, мурожнай капе.)
Ён мне чамусьці даверыўся адразу. Напэўна, адчуў і ўвагу, і непадробленую павагу. Я, свежанькі супрацоўнік газеты «Піянер Беларусі», уладальнік журналісцкага дыплома і аўтар некалькіх друкаваных вершаў, што казаць, упершыню так блізка і непасрэдна спаткаўся з пісьменнікам, які да мяне прыйшоў з просьбаю надрукавацца... Пісьменнікам — ды не абы-якім! — апавяданні якога я чытаў яшчэ ў пачатковай школе (кніжачка тая, 1947 г. выдання — «Мост» — прыдбаная мною ў сельскага паштальёна, захоўваецца ў мяне і цяпер...). І таму «ролі» нашы як бы памяняліся: я, зялёны «кансультант», лавіў кожнае слова пісьменніка, а ён, відаць жа, маючы патрэбу каму-небудзь паспавядацца, — можа нават як сыну, — расказваў паціхеньку, быццам баючыся, каб яшчэ хто не пачуў (сталоў у рэдакцыйным пакоі было ажно чатыры) і не засмяяўся: маўляў, Лупсякоў ён і ёсць Лупсякоў...