То не будзем жа глядзець на паэзію вачыма адной гераіні Прастора Мерымэ, для якой верш — гэта «кароценькія радкі няроўнай даўжыні з пустымі месцамі з кожнага боку...» Але не будзем схіляць у паклоне галаву і перад рыфмаванымі (ці верлібрызаванымі) шыфраграмамі, абвешанымі, як навагодняя ёлка, бліскучымі бразготкамі...
Майстэрства не ў знешнасці «Міс Паэзіі», а ў гарманічным, нябесна-зямным, узаема- і самадастатковым адзінстве формы і зместу, як ва ўсім існым, што створана Богам: чалавеку, птушцы, травінцы... Як у найлепшых паэтычных творах Рыгора Барадуліна...
1981, 1996
Чытаць Веліміра Хлебнікава, як дыхаць не збалансаваным, з перавагай аднаго якога-небудзь газу, паветрам. Няма пушкінскай атмасферы, дзе вольна і травам, і дрэвам, і птушкам, і чалавеку... Геній Прыроды — у пушкінскай паэзіі, і геніяльнае адхіленне, вылам — у Хлебнікава. У аднаго дыхаеш на поўныя грудзі, у другога — задыхаешся ад перанасычанасці... Дыханне і ўдушша — корань адзін і той жа, а «дрэвы» — розныя...
Там, дзе Хлебнікаў адыходзіць ад запраграмаванасці на «тварэнне» ўзораў «вынаходніцкай», «інжынернай» (па словах Маякоўскага) літаратуры, дзе вырываецца ён на волю, на пушкінскі прастор, там з'яўляюцца такія строфы:
Альбо:
Дарэчы, «тулупчик» той — футравая куртка, падораная Хлебнікаву Маякоўскім...
І яшчэ адно «дарэчы», хоць і сказана Канстанцінам Паустоўскім не канкрэтна пра Веліміра Хлебнікава: «...літаратура існуе і дзейнічае толькі да таго часу, пакуль яна зразумелая. Незразумелая, цёмная альбо знарок мудрагелістая літаратура патрэбна толькі яе аўтару, але ніяк не народу...»
Драўляная маска макондэ з Мазамбіка (Музей Ліндэн, Штутгарт) вельмі падобная на аблічча Пушкіна, Аляксандра Сяргеевіча, — у блізкім пакаленні парастка ад афрыканскага дрэва... Голас крыві...
І ці не голас наканавання, бо, як мішэнь — кругамі — упрыгожанне, што аздабляе маску, — між вачэй, над пераноссем... Такія ж у яе дзве «мішэні»-завушніцы і яшчэ адна — на барадзе... А разам усе яны, калі глядзець на маску, утвараюць сваеасаблівы крыж... І з-за яго ці на фоне яго — Пушкін... Такое містычнае падабенства...
Чорны крыж Пушкіна?..
У паэтычным томе Яраслава Смелякова «Работа и любовь», томе выбранага, які пэўным чынам падсумоўвае вынікі творчай працы паэта на парозе яго пяцідзесяцігоддзя, вершы скампанаваны па часавых раздзелах: «Шестидесятые годы», «Пятидесятые годы», «Сороковые годы», «Тридцатые годы»...
Дык вось: з 66 «шасцідзесятнікаў — пяцідзесятнікаў» ледзь не палова — 27 — «закальцаваныя» ў адзін памер, той, што знаёмы ўсім па першым жа чатырохрадкоўі пушкінскага «Яўгенія Анегіна»:
59 вершаў двух «ранейшых» (па напісанні, а не паводле кампазіцыі кнігі) раздзелаў «дапусцілі» ў сваю сябрыну ўсяго толькі адзіны такі экзэмпляр...
Нічога не маючы супраць «анегінскага ямба» і не адмаўляючы прысутнасці ў першых двух раздзелах вершаў дастойных, заўважым, аднак, што лепшыя са створаных паэтам трэба шукаць у рубрыцы «саракавых — трыццатых»...
А прычына? У кім? Ці ў чым?..
Творчае збядненне, знямога вялі да аднастайнасці рытмаў?
Ці аднастайнасць рытмаў жыцця (а як вынік — і рытмаў паэтычных), эпоха застою штурхалі да творчага збяднення?..
Пэўна, і першае, і другое разам: уздзеянне было ўзаемнае, «працавалі» ў суладдзі, зладжана і згладжана...
А тыя, лепшыя — інтанацыйна багатыя, непаўторныя — узвышаюцца выносісты, гонка. Назавём іх — як герояў — паіменна, вось яны: «Хорошая девочка Лида», «Если я заболею...», «Милые красавицы России», «Аленушка», «Любка»...
Калі ў паэтаў заводзіліся грошы, а разам з тым, натуральна, з'яўлялася пляшка, Анатоль Астрэйка гаварыў: «Хлопцы, пайшлі да мяне ў будан... — так па партызанскай звычцы называў ён кватэру... — у мяне мора закусі...»