І ёсць у гэтым апавяданні адзін штрышок, які не дае мне спакою вось ужо ці не больш за паўстагоддзя, выклікае нязгоду, скажам так... «...года три назад во время сильной бури вывернуло с корнем высокую старую сосну, отчего и образовалась эта яма» (у якой жыла ваўчыца з ваўчанятамі)... Колькі б ні перабіраў я ў памяці лясных бураломаў, павалаў і завалаў — ніяк не магу прыгадаць сасновую вывараць...
Не-не, не тое што веры не даю Антону Паўлавічу: магло быць... Ураганы ды смерчы і не такое ўтварыць здольныя... Але ж — сосны... Можа, хто і бачыў калі, можа, і яму, Чэхаву, на вочы трапілася такая? Можа... А ў мяне — ну, проста, душа не ляжыць, каб пагадзіцца... Вясковыя хлапчукі, (а я — з іх пароды) ведаюць: якія хвацкія, калі асцярожна выцягнуць з пясчанай зямлі, атрымліваюцца бізуны з каранёў маладой сасёнкі — метраў пяць-сем, не меней. А калі гэтакая «каранёвая сістэма» ды ўвекавуецца?! Хто ездзіў па дарозе ў сасновым бары, помніць, па якіх пакручаных, вузлаватых, нязрушных каранях дрогка скачуць колы фурманкі (на машыне не ездзіў — не ведаю: можа, мякчэй?..). А на старых вырубках: не даводзілася карчаваць сасновыя пні? смалякі на распал, на падгонку, а то і на паліва? ці нарыхтоўваць матэрыял для смалакурні?.. Паспрабуй-тка выбавіць з зямлі, вывернуць, вырваць з глыбіні галоўны, стрыжнявы корань сасны... Ого! — колькі патоў пральеш, падкопваючы ды падважваючы яго вагаю... Сапраўдныя ж прамыславікі ў такіх выпадках дынамітныя «шашкі» выкарыстоўваюць...
А вы кажаце — вывараць: з такімі каранямі (нагадваю: да дзесятка метраў у радыусе) сасна хутчэй зламаецца, чым «вывернецца». Так яно і бывае звычайна...
Вось елка — тая падае пад націскам ветру, падае з вывернутымі каранямі, падхапіўшы добры лапік прыствол ьнай імшанай глебы, утвараючы згаданую вывараць з ямай-лаўжом пад ёю. Такія карані ў елкі — не надта доўгія, не раскідзістыя і не глыбінныя, а верхавыя: вільгаці ім хапае, не трэба, высільваючыся, здабываць ды шукаць яе, бо расце ельнік звычайна па мясцінах больш нізінных, добра ўвільготненых...
Яловыя вывараці якраз і могуць паслужыць надзейным сховішчам, пад іх навесам — прыдатныя ўмовы для ваўчынага жытла: засяляй — і пладзіся.
Р. S. Згадаем яшчэ — як аргумент — верш выдатнага латышскага паэта Яна Райніса «Зламаныя сосны» - непакорныя сосны Балтыкі:
Зламаныя сосны, сімвал нязломнасці. Нязломнасці духу, нязломнасці памкнення да свабоды...
Здаецца, тут можна паклікаць на падмогу і паэтычны вобраз з верша Аркадзя Куляшова:
Бачым: не толькі сасна трымаецца за зямлю, але, тым часам, і саму зямлю трымае ў сваіх руках, аберагаючы і ратуючы, — такая моц у яе каранях!..
Дзень быў ціхі, бязветраны. Такія бываюць звычайна ў канцы жніўня, калі і ў людзей, і ў птушак, ды і наогул у прыродзе, наступае часовае адхланне ад прыпарнага клопату: у адных ад жніва, у другіх — ад завіханняў ля гнязда, каб накарміць ды паставіць на крыло ўежлівае патомства.
Ніхто не шастаў, не мітусіўся. І ў гэтай нерухомай цішыні раптам аб'явілася штосьці лятучае. Не сказаць, каб жывое, але як жа яно тады — без ветру? — ляціць сабе і ляціць... Можа, павучок які? Бываюць такія асеннія падарожнікі. Але таго адзіная павуцінка нясе — і толькі... А гэты — бачна ўжо, бо добра наблізіўся — увесь у гэтакіх бліскучых павуцінках, але тырчаць яны быццам шорстка натапыраныя, вожычкам. І чорненькая крапінка амаль мікраскапічна высвечваецца ў самым цэнтры гэтага «вожычка»... Цяпер ужо ясна: зярнятка нейкае. Накшталт дзьмухаўцовага. Толькі ў таго «апярэнне» для палёту — парашуцікам, а тут — паўсцінкі пухірыкам, ва ўсе бакі...
Тым часам лятунчык, параўняўшыся са мною, ужо і аддаляцца пачаў. Ну што ж — хай ляціць, я чапаць яго не стаў, хоць, можа, і пустазелле якое нясе ў агарод. Але ж гэтак прыгожа ляціць... То і няхай сабе...
Толькі тое падумаў — а ён: тут як тут — вяртаецца. І зноў жа гэтак плаўна, роўненька — не думаючы ні зніжацца, ні ўзлятаць вышэй...
А то ўжо цікавей: з чаго б гэта ён. І што прымусіла яго вярнуцца? Якая вятрынка? Які скразнячок?.. Ні ў паміне ні таго, ні другога, а ён такія развароты робіць...
І ўсё ж... І ўсё ж, здаецца, адгадку падказалі кветкі. Пэўна, трымала яго ў стане той, ледзь не касмічнай, бязважкасці клумба асенніх астраў, гэтых зямных зорак восені (хто не ведае: «астра» — ад грэцкай astron — «зорка»). Над ёю якраз (ды не над адною, а над цэлым сузор'ем!) і планіраваў лятунчык. З усіх бакоў была ўжо голая зямля, а тут — самая квецень.