- I вы пражываеце ў Амерыцы пастаянна?
- Iначай нельга. Я вам усё растлумачу. Прыходзьце заўтра а пятай гадзiне.
Я прыняў запрашэнне i з'явiўся ў вызначаны тэрмiн. Панi Бурдак была ў тым самым чорным шаўковым плаццi з карункавым жабо, што i ў 1937 годзе, i ў жамчужным калье. Яна мне здалася занадта змрочнай.
- Мне так нудна! - паскардзiлася яна. - У нас усяго два пакоi, нiякiх сяброў... Ах! Нiколi я не думала, што давядзецца канчаць свой век у выгнаннi.
- Мадам, хто ж вас прымусiў? - запытаў я. - Наколькi мне вядома, у вас не было асаблiвых прычын баяцца немцаў. Я разумею, што вам не хацелася жыць пры iх; аднак па сваёй волi адплываць у чужую краiну, выгнаннiкамi, не ведаючы мовы...
- О, немцы тут нi пры чым. Мы прыехалi сюды яшчэ да вайны, - журботна прамовiла яна.
Яе муж падняўся, прачынiў дзверы ў калiдор, каб праверыць, цi не падслухоўвае хто, замкнуў iх, потым, вярнуўшыся, сеў i цiха сказаў мне:
- Я вам усё растлумачу. Мы ведаем, што вы чалавек стрыманы, i ахвотна выслухалi б вашу параду. Ёсць у мяне амерыканскi адвакат. Але вы мяне лепш зразумееце... Дык вось... Не ведаю, цi помнiце вы, што, як прыйшоў да ўлады Народны фронт, мы палiчылi небяспечным трымаць нашы залатыя злiткi ў французскiм банку. Нам удалося знайсцi спосаб пераправiць iх, надзейна i ўпотай, у Злучаныя Штаты. I, натуральная рэч, мы вырашылi там замацавацца. I не для таго, каб не разлучацца з нашым золатам... а нейк само па сабе... У Ню-Ёрку аднак, у 1938 годзе, мы яго памянялi на даляры, бо не верылi (i мелi падставу), што Амерыка дапусцiць новую дэвальвацыю. Апроч таго, добра iнфармаваныя людзi нам сказалi, што Расея збiвае цану на золата, разгарнуўшы ў Сiбiры геалагiчныя пошукi... Але тут была праблема: у якой форме захоўваць нашы грошы? Рахунак у банку? У папяровых далярах? У акцыях? Калi б мы накупiлi амерыканскiх аблiгацый, нас бы прымусiлi плацiць падаходны падатак, а ён тут вельмi вялiкi. I мы ўсё пакiнулi ў папяровых далярах.
Я не стрымаўся i перабiў яго:
- Значыцца, каб не плацiць пяцьдзесят працэнтаў падатку, вы гатовы выкiнуць на вецер усе сто?
- Тут iншая прычына, - прамовiў ён таямнiчым голасам. - Мы прадчувалi, што будзе вайна, а значыцца, рахункi ў банках могуць замарозiць, сейфы ачысцiць, тым болей, што мы не з'яўляемся амерыканскiмi грамадзянамi... I мы вырашылi трымаць нашы грошы заўсёды пры сабе.
- Пры сабе? - аслупянеў я. - Што вы такое гаворыце?.. Тут, у гатэлi?
Абое схiлiлi галовы з усмешкай, потым пераглянулiся, як хiтрыя змоўшчыкi.
- Так, - прамовiў ён ледзь чутна. - Так, тут, у гатэлi. Мы ўсё - даляры i трошкi золата - паклалi ў дарожны чамадан. Ён там, у нашай спальнi.
Бурдак падняўся, адчынiў суседнiя дзверы i, узяўшы мяне за руку, паказаў мне на вялiзны чорны чамадан, самы звычайны на выгляд.
- Вось... - прашаптаў ён, як святар перад алтаром, i зачынiў дзверы.
- А вы не баiцеся, - запытаў я, - што пра гэту гiсторыю са скарбам у чамадане дачуюцца? Якая спакуса для зладзеяў!
- Не, - адказаў ён. - Нiхто гэтага не ведае, апрача нашага адваката... i вас, якому я поўнасцю давяраю... Усё прадугледжана, магу вас запэўнiць. Чамадан не прыцягвае ўвагi, як, скажам, куфар. Нiхто не падумае, што там столькi багацця. А галоўнае, мы заўсёды на варце, i ўдзень i ўночы, тут, у пакоi.
- Вы нiколi не выходзiце?
- Разам нiколi! У нас ёсць рэвальвер, у шуфлядзе ў столiку каля чамадана. I хто-небудзь з нас абавязкова дзяжурыць. Я хаджу снедаць у французскi рэстаран, дзе мы з вамi спаткалiся. Мая жонка там абедае. Так што чамадан без нагляду не бывае. Вы разумееце?
- Ну, шаноўны пане Бурдак, аднаго я не разумею, чаму вы асудзiлi сябе на такое iснаванне - мiзэрнае, самотнае, як у манастыры?.. Падаткi? А што вам да iх? У вас жа столькi сродкаў, што вы маглi б жыць у раскошы да канца сваiх дзён!
- Справа не ў гэтым, - нахмурыўся ён. - Я не хачу аддаваць iм грошы, прыдбаныя мною ў вялiкiх пакутах.
Я паспрабаваў змянiць тэму гутаркi. Бурдак быў адукаваны, нядрэнна разбiраўся ў гiсторыi. Мне цiкава было паслухаць пра калекцыю аўтографаў, сабраную iм калiсьцi, але яго жонка, апантаная яшчэ больш, чым ён, павярнула зноў на ранейшае.
- Ёсць адзiн чалавек, якога я ўсё ж баюся, - сказала яна прыглушаным голасам, - гэта наш метрдатэль, немец, што прыносiць нам падсняданак. Позiрк, якi ён кiдае часам на гэтыя дзверы, мне страшэнна не падабаецца. Але ранiцай мы дома абое. Я думаю, што ў гэты час няма нiякай пагрозы.
I яшчэ мелi клопат - сабаку. У iх быў прыгожы пудзель, на рэдкасць разумны, якi заўсёды ляжаў у кутку гасцiнай. Але ж тры разы на дзень яго трэба было выпускаць. I яны вадзiлi яго напераменку.
Я развiтаўся.
Мне было прыкра ад iх вар'яцкай манii, дурной упартасцi, i разам з тым нешта прыцягвала мяне да гэтых незвычайных людзей.
Пасля вiзiту да iх я часта знарок пачаў раней адрывацца ад работы, каб прыйсцi на абед у "Залатую змяю" роўна а сёмай гадзiне. Тады я мог сесцi за адзiн стол з панi Бурдак. Яна не была такой ваўкаватай, як яе муж, i даволi наiўна дзялiлася са мной сямейнымi трывогамi i праектамi.
- Эжэн, - аднойчы прызналася яна, - чалавек выключнай iнтуiцыi. Ён прадугледжвае ўсё. Сёння ўночы раптам у яго з'явiлася думка, што ўрад можа абвясцiць абмен грошай, каб выбраць iх з прыватных рук, i тады мы будзем вымушаны прад'явiць свае даляры.