П'ер усмiхаўся, але трымаў яе руку кончыкамi пальцаў, нiбыта з гiдлiвасцю цi так, як трымаў бы за спiну краба, баючыся, каб той не ўхапiў яго клюшняй.
- Агата, - сказаў ён, - я так хацеў бы табе давяраць.
Ева заплюшчыла вочы, i яе грудзi паднялiся ў глыбокiм уздыху. "Не трэба нiчога адказваць. Тады ён супакоiцца, i паверыць, i болей не будзе нiчога казаць".
П'ер адпусцiў руку.
- Агата, я цябе, вядома, люблю, - сказаў ён. - Але я не магу зразумець. Чаму ты ўвесь час сядзiш у гэтым пакоi?
Ева не адказала.
- Скажы, чаму?
- Ты выдатна ведаеш, што я кахаю цябе, - суха адказала яна.
- Я не веру табе, - сказаў П'ер. - За што табе мяне кахаць? Я павiнен выклiкаць у цябе жах: у мяне неадчэпныя думкi.
Ён усмiхнуўся, але адразу раптам пасур'ёзнеў.
- Памiж табою i мной - сцяна. Я цябе бачу, я з табой гаманю, але ты - па той бок. Што не дае нам любiць адно аднаго? Мне здаецца, што раней гэта было прасцей. У Гамбургу.
- Але, - сумна прамовiла Ева: "Зноў Гамбург". П'ер нiколi не гаварыў пра iх сапраўдную мiнуўшчыну. Нi Ева, нi ён - у Гамбургу нiколi не былi.
- Мы гулялi з табой уздоўж каналаў. Там была барка, памятаеш? Чорная барка; i сабака на мосце.
Ён выдумляў паступова; выгляд у яго быў няшчыры.
- Я трымаў цябе за руку. Скура ў цябе была тады iншая. Я верыў усяму, што ты мне казала. Маўчаць! - закрычаў ён.
Хвiлiну ён прыслухоўваўся.
- Яны хутка прыйдуць, - абвясцiў ён змрочным голасам.
Ева ўздрыганулася:
- Прыйдуць? Я ўжо думала, яны не вернуцца нiколi.
Апошнiя тры днi П'ер адчуваў сябе спакайней, статуi не прыходзiлi. Ён жудасна iх баяўся, хоць нiколi не прызнаваўся ў гэтым. Еву яны не палохалi; аднак, калi яны пачыналi лятаць па пакоi i гусцi - яе палохаў П'ер.
- Падай мне ворчку.
Ева ўстала i ўзяла ворчку: гэта быў набор склееных П'ерам кавалкаў кардону, якiм ён карыстаўся, каб заклiнаць прыход статуй. Ворчка была падобная да павука. На адным кавалку кардону П'ер напiсаў: "Улада над пасткамi", - на другiм: "Чорнае". На трэцiм была намалёвана галава, якая смяялася, i ад вачэй у яе разыходзiлiся зморшчынкi: гэта быў Вальтэр. П'ер узяў ворчку за лапу i пачаў пiльна яе разглядаць. Выгляд у яго быў змрочны.
- Яна мне болей не можа служыць, - нарэшце прамовiў ён.
- Чаму?
- Яны яе перайначылi.
- Ты зробiш другую?
Ён паглядзеў на Еву доўгiм позiркам i працадзiў скрозь зубы:
- А табе вельмi хацелася б.
Ева злавала на П'ера. "Кожны раз, як яны прыходзяць, ён загадзя папярэджаны. Як яму гэта ўдаецца? Ён жа нiколi не памыляецца".
Ворчка бездапаможна, жаласна звiсала з кончыкаў П'еравых пальцаў. "Ён заўсёды знаходзiць прычыну, каб ёю не скарыстацца. Калi яны прыходзiлi апошнi раз, у нядзелю, ён запэўнiваў, што недзе яе згубiў. Але ж я бачыла - яна ляжала за слоiкам з клеем. Ён не мог яе не заўважыць. Мне нават часам здаецца, цi не сам ён iх запрашае". Нiколi немагчыма было сказаць з пэўнасцю, калi П'ер бывае шчыры. У некаторыя моманты ў Евы ўзнiкала ўражанне, што яго сапраўды, мiма яго волi, апаноўвае нездаровы рой прычэплiвых думак i прывiдаў. Але iншы раз у П'ера быў такi выгляд, нiбы ён сам усё выдумляе. "Ён пакутуе. Пакутуе. Але да якой ступенi верыць сам у гэтых статуй i мурына? Ва ўсякiм выпадку, я ведаю, што статуй ён не бачыць - ён iх толькi чуе: калi яны пралятаюць, ён адварочвае галаву. А потым запэўнiвае, што бачыў. Ён iх нават апiсвае". Яна прыгадала пачырванелае аблiчча доктара Франшо: "Ды што вы, мiлая панi, што вы, усе вар'яты - хлусы; i вы марна трацiце час, калi хочаце адрознiць тое, што яны адчуваюць сапраўды, ад таго, што толькi кажуць, што адчуваюць". Яна ўздрыганулася: "Ды пры чым тут гэты Франшо? Я не збiраюся думаць, як ён".
П'ер устаў, падышоў да сметнiцы пад паперу i выкiнуў ворчку. "Як ты - вось бы як мне хацелася думаць". П'ер ступаў дробна, рухаючыся на самых дыбачках i прыцiскаючы локцi да цела, каб займаць як мага менш месца. Вярнуўшыся, ён сеў i зiрнуў на Еву з замкнёным выглядам.
- Трэба будзе дадаць чорнай фарбы, - сказаў ён, - у гэтым пакоi не стае чорнага.
Ён зусiм зашыўся ў фатэль. Ева з сумам глядзела на яго як бы скупое цела, заўсёды гатовае скурчыцца, сцiснуцца: галава, рукi, ногi - былi падобныя да скарачальных органаў. Насценны гадзiннiк прабiў шэсць гадзiн; пiянiна змоўкла. Ева ўздыхнула. Статуi прыходзiлi не адразу: iх трэба было чакаць.
- Хочаш, я запалю святло?
Ёй не хацелася чакаць iх у змроку.
- Рабi, што хочаш, - сказаў П'ер.
Яна запалiла маленькую настольную лямпу, i па пакоi разлiўся чырвоны туман. П'ер таксама чакаў.
Ён сядзеў моўчкi, але вусны ў яго ўвесь час варушылiся, на фоне чырвонай смугi яны выдзялялiся дзвюма цёмнымi плямамi. Ева любiла П'еравы вусны. Раней яны былi пачуццёвыя i хвалюючыя; але цяпер даўно страцiлi сваю пачуццёвасць. Яны безупынна растульвалiся ў дробнай дрыготцы i сцiскалiся, сплюшчвалiся i разлучалiся зноў. Толькi яны i жылi на гэтым акамянелым, як мур, аблiччы, нагадваючы сабой двух палахлiвых звяркоў. П'ер мог мармытаць так цэлымi гадзiнамi, але нiводнага слова так i не злятала з ягоных вуснаў, i часта Ева як загiпнатызаваная сачыла за гэтым ледзь прыкметным рухам. "Я люблю яго губы". П'ер нiколi ўжо не цалаваў яе; ён жудасна баяўся дотыкаў: уначы да яго дакраналiся мужчынскiя рукi, цвёрдыя i сухiя, шчыкалi яго па ўсiм целе; жаночыя, з доўгiмi-доўгiмi пазногцямi, лезлi да яго з агiднымi пяшчотамi. Часта ён клаўся ўвесь апрануты, але рукi слiзгалi пад вопратку, сцягвалi кашулю. Аднойчы ён пачуў, як нехта смяецца, i раптам нечыя тоўстыя губы прылiплi яму на рот. З той ночы ён не цалаваў больш Евы.
- Агата, - сказаў П'ер, - не глядзi на мой рот!
Ева апусцiла вочы.
- Я выдатна ведаю, што па губах можна навучыцца чытаць, - дадаў ён з задзiрлiваю ганарлiвасцю.
Яго рука на падлакотнiку фатэля дробна дрыжала. Указальны палец выпрастаўся, тройчы стукнуў па вялiкiм, i ўсе астатнiя сцiснулiся: гэта было заклiнанне. "Хутка пачнецца", - падумала Ева. Ёй хацелася абняць, абаранiць П'ера.
П'ер раптам загаварыў вельмi гучным i велiкасвецкiм тонам.
- Памятаеш Санкт-Паўлi?
"Не адказваць. Гэта можа быць пастка".
- Гэта там я з табой пазнаёмiўся, - ён быў нiбы задаволены. - Я адбiў цябе ў аднаго дацкага марака. Мы з iм нават ледзь не пабiлiся, але я сказаў, што плачу за ўсiх, i ён даў мне цябе забраць. Зрэшты, усё гэта было толькi камедыя.
"Брэша. Ён не верыць нiводнаму свайму слову. Ён ведае, што мяне завуць не Агата. Ненавiджу, калi ён хлусiць". Але яна ўбачыла яго нерухомыя вочы, i яе гнеў адразу растаў. "Ён не хлусiць, - падумала яна, - яго нервы гатовыя лопнуць. Ён адчувае, што яны ўжо блiзка, i гаворыць, каб перашкодзiць сабе пачуць". П'ер абедзвюма рукамi ўчапiўся ў ручкi фатэля. Яго твар спалатнеў, па iм блукала ўсмешка.
- Дзiўныя ўсё-ткi бываюць сустрэчы, - сказаў ён, - але я не веру ў выпадак. Я ў цябе не пытаюся, хто цябе падаслаў. Я ведаю - ты не адкажаш. Але ўсё-ткi табе добра ўдалося мяне асляпiць.
Ён гаварыў цяжка, вымаўляючы фразы хуткiм i рэзкiм голасам. Некаторыя словы яму не ўдавалiся i вылiвалiся з вуснаў мяккай бясформеннай масай.
- Ты пацягнула мяне за сабой у сама святочнае скопiшча, памiж стойламi чорных аўтамабiляў. Але за машынамi хавалася цэлае войска чырвоных вачэй, што пачыналi падмiргваць, як толькi я паварочваўся да iх спiнай. Цяпер я разумею ты, вiдаць, рабiла iм нейкiя знакi, хоць сама ўвесь час вiснула ў мяне на руцэ. Я тады нiчога не бачыў. Я быў занадта зачараваны вялiкай цырымонiяй Каранавання.
Шырока расплюшчанымi вачыма ён глядзеў проста перад сабой. Потым вельмi хутка i нейкiм куртатым рухам правёў па лбе рукой, нi на хвiлiну не перапыняючы гамонкi: ён не хацеў маўчаць.
- Бо тады было каранаванне Рэспублiкi, - ледзь не крыкнуў ён пранiзлiвым голасам, - уражлiвае ў сваiм родзе вiдовiшча: там былi жывёлы ўсiх масцей, якiх прыслалi з калонiй спецыяльна на цырымонiю. Ты ўвесь час баялася згубiцца сярод малпаў. Я сказаў - сярод малпаў, - паўтарыў ён задзiрлiвым тонам, пазiраючы вакол сябе. - Хоць мог бы сказаць i сярод мурынаў! Паганыя неданоскi, што сноўдаюць пад сталамi, - выкрытыя i прыбiтыя на месцы маiм Поглядам. Загадана маўчаць! - закрычаў ён. - Маўчаць! Слухай маю каманду: усiм смiрна! Зважай на ўваход статуй. Тра-ля-ля, - ён выў, прыстаўляючы рукi да рота рупарам, - тра-ля-ля, тра-ля-ля!